АЛПАМЫС БАТЫР

МАЗМҰНЫ

БАЙБӨРІНІҢ ҚАСІРЕТІ ....................................................................... 3 
КӨРІПКЕЛ ШАШТЫ ӘЗИЗ .................................................................. 8 
АЛПАМЫСТЫҢ АЛҒАШҚЫ САПАРЫ ........................................... 14 
ҚАҺАРЛЫ ҚАРАМАН ........................................................................... 19 
АЛПАМЫСТЫҢ ЕКІНШІ САПАРЫ ................................................. 24 
ТАЙШЫҚ ХАННЫҢ ОРДАСЫНДА .................................................. 29 
КАРАКӨЗАЙЫМНЫҢ ДИУАНА БОЛУЫ ....................................... 34 
ОРДАДАҒЫ ОЙРАН ............................................................................... 39 
ЖИДЕЛІБАЙСЫН ЖЕРІНДЕ .............................................................. 46 
АРМАНЫНА ЖЕТКЕН АЛПАМЫС .................................................. 53

БАЙБӨРІНІҢ ҚАСІРЕТІ

Ежелден береке дарып, бақ қонған Жиделібайсын жерінің ең бір әлуетті руы Қоңырат болғанда, сол Қоңырат руының жұрттан асқан жуан сіңір байы - Байбөрі еді. Байбөрінің байлығында есеп болмайтын. Төрт түлік малы Жиделібайсынның байтақ даласында аңдай өріп, көрген жанға қара жерді қайыстырып жатқандай әсер беретін. Мұрындық, ноқта тимеген, түйешілер мінбеген маясының өзі сексен мың еді. Мыңғырып өрген қойын айтпағанда, ең даланың шоқ-шоқ боп біткен тоғайы сайын табын-табын жылқы шұрқырап жататын. Ол да ештеңе емес, дәулеті тасыған Байбөрі жаңағы тоғай сайын мыңнан біткен жылқыларын түсіне қарай иіріп, торысына бір бөлек, қарасына бір бөлек, бозы менен аласына бір бөлек қос шығарған. Мұның өзі сырт көзге өзгеше сән-салтанат сияқты әсер беруші еді. 
Байбөрі қанша бай болып, дәулеті шалқып жатса да, жүрек түкпірінде орны толмай, орындалмай жүрген бір арманы болатын. Ол - тұяғын жалғап, орнын басар, түтінін түтетіп, шаңырағына ие болар бір перзентінің жоқтығы еді. Жас кезінде дүниенің бітпес қызығына елігіп жүріп аңдай бермепті. Бойдан қуат, білектен күш қайтып, тіршіліктің әсіре қызыл өткіншілігіне ой зерделеткен шағында көкірегіне шемен болып қатқан қасіреттің ең зоры - баласыз, алды-артының тұлдырлығы екенін аңғарған жайы бар. Оның үстіне, «Жығылғанға - жұдырық» дегендей, Байбөрінің ет жақын ағайын-туғаны да селдір. «Жыласаң - жұбатып, сүрінсең - демейтін қандасың болса, оған да шүкірлік етер едің ғой деп», - Байбөрі мұны да бір арман қылатын. Жоққа жүйрік жеткен бе, тәйірі, мұндайда немере-шөбере болып келетін аталас туысы Құлтайды іш тартып, өзінше қара тұтатын. 
Күндер зулап өтіп жатты. Байбөрінің қасірет-қайғысы өршімесе, кемитін болмады. Дүние дидарының пендешіліктен кенде болған кезі бар ма, біреулер Байбөрінің зарына құлақ түріп мүсіркеп жатса, енді бірі іштей қыбы қанып, мұқатып, жасытып кететін. Тіптен, кейбір бақталас бәсекелестері баласының көптігін мақтан етіп, өктем сөйлеп, мағұрланған да сыңай танытушы еді. 
Бір күн Байбөрінің жамағайыны Құлтай келіп кеңес береді. 
— Уа, Байбөрі,— дейді Құлтай,— сенің басыңдағы қуанышты ғана емес, қайғыны да тең бөлісер ет жақының болған соң, бір орайы келген істің жайын айтайын деп едім. 
— Айта бер, Құлтай, жабыққан көңілді жұбатар жақсылық болғай да! — дейді Байбөрі еңсесін көтеріп. Соңғы кезде әр нәрсеге өзінше жору жасап, көрген түсіне дейін бір перзенттің уайымымен ұштастыруды дағды еткен Байбөрі қазір де іштей толқып, Құлтайдың лебізінен қасіретіне дауа күткендей күйде еді. 
— Маңдайыңа біткен ен дәулеттің бір пұшпағына бас-көз болған соң, қол астыңдағы құл-құтанмен аралас-құралас болмай тұрмайды ғой,— деп Құлтай әріден орағыта тіл қатты,— сенен несін жасырайын, есігіңде жүрген тезекші қара күңге көзім түсіп, жақындасып жүруші едім. Бүгін түнде сол күң босанып, бір ұл туды. Жаратушы тәңірім не нәрсені болсын себепсіз жаратпайды ғой. Сол ұлды бауырыңа басып, алданыш етсең қайтеді? 
Бұл сөз Байбөрінің кәрі жүрегін селт еткізіп, тығырыққа тірелген жерінен жол тапқандай қуаныш күйіне бөленіп еді. Мұнан әрі уақыт алып, ойланып-толғанған да жоқ. Нәрестені аңсап, ынтығып, тіптен таңсық көріп жүрген көңілі алып-ұшып жетектеп кеткендей болды. Кешікпей-ақ Құлтай туысы жақын болған күңнен туған ұлды алып келді. Тағдырдың жазуы осы шығар, тумаса да, туғандай қылайын деп, ұлан-асыр той жасады. Балаға Ұлтан деп ат қойды. 
Көз алдында өткен жекпе-жектің сыңайын қапы жібермей, тақ үстінде түнере қадалып, Тайшық хан да көріп отырған. Әсіресе соңғы өлім намысын келтірді. Іштей кіжініп, алтын тақтың шынтақ аспасын сығымдап-сығымдап алды. Сонан соң оң жағында тұрған жас жауынгерге мойын бұрды. 
— Балам, кеудеңде намыс болса, қимылда. Мына қаңғырған қазақтың қорлығы өтіп барады!—деді Тайшық хан. 
Оң жағындағы жас жауынгердің күткені де сол лебіз екен. Дүр сілкінген қырандай иығындағы желбегейін сыпырып тастап еді, үстіндегі көк сауыт жарқырап қоя берді. Бүл — бірінші жекпе-жекте опат болған Таймастың жалғыз үлы еді. Жас та болса, батырлығымен жүрт аузына ілігіп, қырандай уытты, қабыландай қайратты бітімімен дараланатын. Тайшық ханның: «Кеудеңде намыс болса, қимылда»,— деп мезгеп тұрғаны да Таймас батырдың өлімі болатын. Айтқанша болмады, Таймастың батыр ұлы жараған нардай болып, құтырынып шыға келді. «Келсең кел»,— деп жұтынып, қысырдың тайындай болып Алпамыс та қарсы ұмтылды. Қөзді ашып жүмғанша, азу тістерін ақсита шүйліккен қос батыр үркер мен айдай болып тоғысты. Демдерінен үйірілген қүйын қалмақ әскерінің қалың-қатарын қыдырып кетті. Неше жылғы шерін тарқата алмай жүрген Алпамыс бұл жолы да шыдатпады. Беттескен бетте қалмақ батырын сақиналы найзасымен жез қармақтай іліп кетті. Ілген бетте тыраңдата үйіріп, шаңын бұрқ еткізіп тастай салды. Қалмақ батырының тұяқ серпуге де мұршасы келген жоқ. Әне-міне дегенше, жекпе-жек алаңында буылған баудай теңкиіп үш қалмақтың жансыз денесі жатты. 
Бұл көрініс қалмақтың қалың әскерін есеңгіретіп тастағандай еді 
Бір сәтке жауар бүлттай түнерген тым-тырыс тыныштық иықтан басқандай. 
— Жекпе-жек, жекпе-жек!—деді Алпамыс келесі кезекті шақырған белгіні білдіріп. Үні де күндей күркіреп, қаһарлы естілді. 
Осы кезде қалмақтардың қатарынан алшаңдай басып бір жауынгер шыға берді. Бүл — туғалы жауырыны жер иіскеп көрмеген айтулы балуан болатын. Қимылында еш қатердің нышаны жоқ, асыкпай басып барып, атқа мінді. Сонан соң, тақымын жазып алғысы келгендей, олай-бұлай шапқылап қыр көрсетті. Бір мезгілде Алпамысқа жақындап келіп: 
— Ей, қайратқа мас болған жас бала!—деді.— Ер кезегі үш рет деген, үшеуін де алдың, арманыңнан шықтың. Шын батыр болсаң, басыңа қалқан үста да, ендігі кезекті маған бер. 
— Жоқ!—деп іле тіл қатты Алпамыс, үнінде ерегіскен ердің райдан қайтпас тегеуріні бар.— Жоқ, кезегімді бермеймін. Біріншіден, сендер көпсіңдер, мен жалғыз. Екіншіден, жеті жыл зынданға салған қорлықтарың үшін жеті мың қалмақты өлтірмей қылышымды қынапқа салмаймын деген сертім бар. Арманың жекпе-жектің кезегі болса, жеті мың жауынгерді бір жайлы етейін, сонан соң кел. Оған дейін кызығымды көре тұр. 
Мұнан әрі қос батыр тәжікеге бармады. Екеуі де сүзетін қошқардай көз аларта шегінісіп алды да, бір-біріне тап берді. Алпамыс бұл жолы балуанмен балуанша ұстасайын, қапыда қалдым демесін, қару жұмсамай-ақ қояйын деп ойлады. Сол ниетпен бетпе-бет келіп қалғанда, шап етіп жағадан ұстап, буындыра жөнелді. Нарттай болып қызарып, " ісіп-кеуіп кеткен қалмақ балуаны бауыздалған бұқадай қырылдап ат үстінде жан берді. Тайшық хан мұны көргенде, шыдай алмай, екі иіні селкілдеп, зауал шағын көргендей жанарын жасқа толтырып еді. 
Тайшық ханның мүжіле шөгіп, көзін жаспен шылаған күйін көргенде, жүз мың әскер жалғыз Алпамысты жүндей түтетіндей болып лап қойған. 
— Иә, аруақ!—деп Алпамыс та қарсы ұмтылды. Сол бетінде қамысқа түскен жасындай кеулеп, қалың жаумен қидаласып кетті. Жүріп өткен жерінде өліктерден жол қалып жатыр. Қолындағы семсері сермелген сайын, сан дұшпан баудай түссе, лықсып келген қалың қол жартасқа соғылған толқындай болып орнын басады. Алпамысқа жанасуға асыққан небір жау жүрек ерлер жан беруге асыққандай қырғын тапты. Ет пісірім уақыт өткенде, төбе-төбе болып өліктер көрінді. Аққан қанға ат шашасы боялды. Үрістем батырдың майданы да мұндай болмаған шығар. Кіші бесін әлетінде қалмақтардың да лажы таусылып, қатары сетіней бастап еді. Лажы таусылмай қайтсін, Алпамысты нысана етіп мылтық атса — тақ етеді, қылыш шапса— шақ етеді. Тап бір шойыннан құйылғандай. Оның үстіне соғысқан сайын еті қызып, арыны үдеп, құтыра түскен. Мұны көрген қалмақтың тірі қалғандары үріккен қойдай босып, қорғанға ығысып, ендігі үрысты қала қақпасының аузында салған. Алпамыс бұл жерде де шыдатпай, қоғадай жапырып, қырғын таптырумен болды. Бұл кезде қас қарайып, көз байлана бастаған. Бір мезгілде салдыр-күлдір еткен дауыс естіліп еді, Алпамыс шайқаса жүріп байқаса, «Қап!»—деді өкініп. Өкінгенмен не пайда, сыртта қалған жауларын жаусатып, енді қалаға кірудің амалын ойлады. 
Берік қаланған тас қамал асу берер емес. Алпамыс дүбірлете шапқылап қорғанды үш рет айналды. Барлық қақпа тас бекітілген. Осыменен жүргенде түн ортасы болсын. Алтын табақтай болып қорғалап туған ай көтерілді. Ай сәулесі адамдардың аққан қанына шағылып, көз қарықтыра жалтырайды. Бір мезгілде Алпамыс қорғанның шығыс жақ іргесінен үңірейе арауытқан үңгірді байқады. Аттылы адам еркін сыйып кетердей кең қуыс қарауытып, сұсты көрінеді. Алпамыс: «Бүл не үңгір»,— деген ниетпен жақындамақ болып еді, астындағы шұбар ат осқырып, шегіншектей берді. Әлі де ет қызуы басылмай жүрген Алпамыс тәуекел етіп, қамшыны басып-басып жіберді де, шұбардың маңдайын үңгірге бұрды. Бір пәлені сезгендей бұлқына шегіншектеген Байшұбар ат үстіндегі иесі қыстап болмаған соң, қос құлақты жымырып алып, ащы ішектей созыла жөнелді. Сол бетінде ойынды еті бұлт етіп, асыл біздей жылт етіп, үңгірден өте шыксын. Өте шыққанын қайтейін, қорған ішіне дік етіп түсуі мұң екен, шылдырлап қоя берген темір тор Алпамысты ат-матымен басып қалды. Байшұбардың үңгір аузында осқырынып, шегіншектеуінің сыры да осы еді. Бүл да ештеңе емес қой, үңгірдің ішінде аттылы адам сыйып кетердей шыңырау зындан болатын. Қалмақтардың да соңғы сенген түзағы сол еді. Абырой болғанда, Байшұбардың табаны жер иіскемей сып етіп қорғаң ішіне бір-ақ түсті ғой. Жау ішінде жазым көп емес пе, енді, міне, темір тордың ішінде балықтай шоршып тұрысы мынау. Жай тұрғыза ма, «түсті түстілеп!»—лап қойған қалың жау шоқпарларын шірене сілтеп, оқты бұршақтай жаудырды. 
Осы кезде дөңге қаққан қазықтай болып қасқайып түрған Алпамыс, іштей егіліп, тағдырына назаланып, аруақ-құдайға жалбарынып еді. Көрген қорлық, тартқан азабын айтып, жалғыздығын еске алып, мұңын шақты. Сонан соң, астындағы Байшұбардың білдірген белгісін сезбей, өзін-өзі торға түсірген аңғалдығына қапа болды. Қабырғасы қайыса өкінді. Мұның бәрін жазбай танып, үстіндегі иесінің жайын біліп тұрған Байшүбар осы кезде бір ғаламат өнер көрсетіп еді. Алдымен арқырай кісінеп алды. Сонан соң, жалын күдірейтіп, төрт тағанын тіктеп, шортандай бұлқына жөнелді. Сол-ақ екен, темір тор сетіней сөгіліп, шарбы майдай сыпырылып қалды. Алпамыс болса, ойнап шыға келді. Енді бұрынғы бүрынғы ма, қабағынан қар түтеп, жойқын күшпен қалың жауға жапыра килікті. Мұны көрген қалмақтар үріккен қойдай тоз-тоз болып, бірін- бірі басып-жаншып, бет-бетімен қашты. Бірі тауға тығылса, бірі тоғайға сіңді. Жан сауғадан басқаны ойлаған тірі пенде қалмады. Осылайша тағдыр шіркін Тайшық ханның зауал шағын табалдырығына тіреді. Ол да еңіреген ер еді, бетпе-бет келген қасірет бұлтын қасқая тұрып қарсы алды. Ездік мінез пешенесіне жазылмаған қалыпта Алпамыспен жекпе-жекке шықты. Бұған дейінгі жекпе-жектер бұл жолғы шайқасқа қарағанда баланың ойыны сияқты екен. Алпамыс пен Тайшық найзағайдай шарпысып, күндей күркіреді. Қос батырдың кезек-кезек салысқан соққысы қаланың қорғандарын шайқалтты. Алпамыстың зынданнан шыққалы дамыл көрмегені белгі берейін деді ме, жоқ әлде Тайшықтың тегеуріні ерекше ме, бұлардың жекпе-жегі бір шарпысумен тынбады. Алғашқыда ырғай сілтеп бір-біріне найза тастасып еді, екеуі де дарыта алмады. Мұнан кейін қида-қида болып қылыш салысқан. Тайшық хан осы түста бір белгі беріп, ығыса үрысып еді. Сол ығысқан бетінде қақпаның аузына жеткен. Осы кезде қақпаның аузын қан қылып, қараған жанды таң қылып, Тайшықтың түсін шын қылып, Алпамыс батыр ханның басын қағып түсірді. Осыдан кейін-ақ Алпамыстың мерейі үстем болып, қолына қару ұстаған жау атаулыға қырғын таптырып, қалаға кірген. Қан сасып жатқан қала ішінде ат ойнатып келе жатса, бір жерде ербиіп баяғы мыстан кемпір тұр. — Оу, шешеке, аман ба?—деп Алпамыс қыжырта келекелеп тақала берді. — Е, шырағым, жүрмін ғой!—деген мыстанның үні тағы да бір аярлықты көлденең тартқысы келгендей еді. Бірақ Алпамыс оған мұршасын келтірмеді. Қорлығы өткен мыстанға жарық дүниемен қош айтқызып, өшін алды. Хан ордасында ойран осымен тынып, Алпамыс батыр көңіл демдеді. Маңдайының терін сүртіп, Қаракөздің отауына ат басын бұрды. 
Қалмақтың қалың елін Алпамыс батыр аузына қаратты. Ертеңінде-ақ керней-сырнай тарттырып, қара халықтың басын қосқан. Мұның өзі жеңістің салтанатындай, әділдіктің үстем болған қуанышындай еді. Арнайы тігілген ақ шатырдың ішінде Алпамыс отыр. Жанында — он бесінде туған айдай болып толысқан Қаракөз. Ата-анадан айырылған қасірет-қайғының бәрін Алпамыстың есен-сау көрінген бір , сәтінің өзі-ақ жуып-шайып кеткен. Қазіргі сәтте кер маралдай керіліп, ақ жүзінде шаттық нұры ойнап, Алпамысқа наздана жанасады. Қаракөздің жанында құрақ ұшып баяғы нөкер қыздар жүр. Алғашқыда олар батырдан қымсынып, беттерін шымшып, әрі қорыққан, әрі ұялған сыңай танытып еді. Бас душпанның бетін қайырған соң, Алпамыс қыздардың бір кездегі мыстанмен бірге келіп жасаған қаскөйлігін қаперіне де ілмеді. Оның бұл мінезі қазіргі жеңіс салтанатын жандандырып, ел-жұрттың көңіліне қуаныш сепкендей еді. Шатыр төрінде Алпамыстан төменірек жерде серке бағатын Кейқуат отыр. Алғашқыда бұл көрініске жиналған жұрт сенер-сенбесін білмей таң қалған. Тайшық ханның бақташысын оң тізесін басқыза отырғызуын Алпамыс батырдың келеке-мазағы емес пе екен деп күмәнданған. Жоқ олай болмай шықты. Батырдың өзі елеп-ескеріп, құрметпен мойын бұрып сұбхаттасып отырғанын көргенде, көпшіліктің таңданысында шек болмады. Таңдана тұрып, Алпамыстың хан мен қараны тең көрген бұл қылығына қалың ел риза болысып еді. Ел-жұрттың басын қосқан бұл жиын тек жеңіс салтанаты ғана емес, сол ел-жұрттың ендігі бас иесін белгілеп, жұртқа жария ету салтанаты да еді. Осы ниетпен Алпамыс батыр халық тағдырының тізгінін Кейқуатқа беруді ойлаған. Мұнысы, бір жағынан Кейқуатқа берген уәдесінің орындалуы болса, екінші жағынан қарадан шыққан хан халқына жайлы болар деп түйген. Оның үстіне Кейқуаттың жат-жақын демей, дос-дұшпан демей қол ұшын беріп, ақылды әрекеттер жасауына қарап, Алпамыс оны зерделі жігіт боларсың деп ойлаған. Қазіргі сәтте оң тізесін басқыза, төрден орын беруінің де сыры сол болатын. Жеңіс салтанатының басталу белгісі ретінде алтын шараға шарап құйылып, Алпамысқа ұсынылды. Алтын шараны ұсынған Қаракөздің нөкер қыздарының бірі Жүрметүз деген сұлу еді. Бұл өзі тал бойында сымға тартқан күмістей бір міні жоқ, көрер көзді көрік-келбетімен тұсап тастағандай аяулы ару болатын. Шын сұлудың жігіт жүрегін жараламайтын кезі бар ма, баяғы Қаракөзайыммен жеті жыл түзде жүргенде Жүрметүзге Кейқуат та ғашық болған. Бірақ өзінің қандай екенін білетін өр кеуде ару Кейқуат сияқты серке баққан жігітті менсінбей, орайы келсе, келеке-мазақ қылып кететін. Сол паңдығы әлі қалмапты. Кейқуат бүгін бір-екі рет орайын тауып тіл қатып, жанасқан болып еді, ащы әзілмен бетін қайырып тастай берген. Сол Жүрметүз тал шыбықтай бұралып қолындағы алтын шараны Алпамысқа ұсына беріп әзіл тастады. 
— Батырым, шарап ішсең, ұйықтап қалатын әдетің болушы еді, байқа!— деді сыңғырлай күліп. Жүрметүздің күлкісі де күміс сапырғандай ерекше жағымды екен. Оның үстіне уыз ернін болар-болмас кергенде, аппақ тісіне орнатқан гауһар жарқ етіп, төрде отырғандардың көзіне шағылып еді. Әсіресе Кейқуат сұқтана қадалып, қыз қылығы шарпып өткендей көңілі алабұртып кетті. Осы кезде Алпамыс та әзілге әзілмен жауап қайырған. 
— Жоқ, Жүрметүз, адамды ұйықтататын шарап емес, ықылас-ниет болса керек. Оның үстіне шарапты мыстанның қолынан ішсем ғана мас болатын әдетім бар. Ал сенің мыстан емес екеніңе шығар күндей сенемін,— деп келіп, шарадағы шарапқа Алпамыс ерін тигізді. Осылайша ойын-той қызып, жұрт көңілінің кірбеңі жазылған кезде, Алпамыс керней тарттырып, жұрт назарын өзіне аудартты. 
— Уа, халайық!—деді Алпамыс,— малға бас жіп, елге басшы жарасКан, бүгінгі салтанатта елім десе, егіліп, жұртым десе, жылаған азаматтың атын атағым келеді. Халықтың мұң-сырына жақын болар деп қарадан шыққан Кейқуатты хан сайлаймын. Бүгіннен бастап тағдырларыңды сеніп тапсыратын, алдынан өтпес әміршілерің Кейқуат болады. 
Бұл шешімді қара халық қуана қарсы алды. Тай құлындай тебісіп орталарында өскен Кейқуатты іш тартып, құтты болсын айтысты. Кейқуат хан болған соң, Жүрметүз сұлудың да ықыласы өзгеріп, иіле қызмет көрсетті. Кешікпей-ақ осы тойдың үстінде Кейқуат хан Жүрметүзді оң жағына отырғызып, өзіне өмірлік жар ететінін айтты. Хан мен ханшаның некесін Алпамыс қиып, шын тілеулестігін білдіріп еді. Ел тізгіні қолына тиіп, хан болған соң, арада бір апта өткенде Кейқуат керней-сырнай тардтырып, халқына жар салды. Алпамыс пен Қаракөзайымның үйлену тойын жасауды жария етті. Хандығындағы алтын-күміс қазынаны аямай, екі жастың неке қияр тойын есте қалардай етіп өткізді. Отыз күнге созылған ойын-сауық Алпамыс пен Қаракөздің осы уақытқа дейін көрген қиындықтарын, шеккен уайымдарын жуып-шайып кетті... 
Осылайша, қалмақ жұртына тыныш тіршілік орнап, күндер өте берді. Бірде Алпамыс батыр түс көрді. Түсінде бір күшіген түңіліктей боп түнере ұшып келеді де, төсегіне қонады. Алпамыс үш рет ұшырды, күшіген үш рет қайта қона берді. Болмаған соң, батыр ашуланып, құстың мойнын бұрап жұлып алып жүр екен... 
Ояна келген Алпамыс аулында бір сойқанның болғанын білді де, дереу жолға қамданды. Өлең төсегіндей туған жұртына күшігеннің шүйіліп жүргені, әрине, тегін емес. Алпамыс бұл ниетін Қаракөзайымға білдіргенде, ол да уайым шегіп: 
— Е, тәңірім, көзімнің жасы жаңа тыйылды ма деп едім, тагы да қай қасіретіңді көлденең тарттың!—деп зар еңіреді. 
Бірақ Қаракөз есті қыз ғой, әрі ойлап, бері ойлап, қабырғасы қайыса отырып, Алпамыстың ел-жұртына аттануын жөн көрген. Сол ниетпен жылап-еңіреп жүріп, Байшұбарды өз қолымен ерттеп, батырына оң сапар тілеп еді: 
«Қош аман бол, алғаным, 
Алаша төсек салғаным, 
Табанымнан тас өтіп, 
Маңдайыма күн өтіп, 
Қайғысын шектім даланың. 
Қызығын да көре алмай 
Ата менен ананың... 
Ақылы кәміл дананың. 
Жаныңа сенің құрбан ғып, 
Еліме ойран салғаным. 
Ата-анамнан айырылып, 
Сырдай болып қалғаным. 
Ең болмаса балаң жоқ, 
Артыңда белгің қалған жоқ, 
Ішімде кетті-ау арманым. 
Арман етпей немене, 
Алдыңнан кетсе алғаның, 
Алғаныңнан айрылсаң, 
Қызығы бар ма жалғанның. 
Мінемін дедің, мін енді, 
Жүремін дедің, жүр енді, 
Көрермін басқа салғанын. 
Болмаса неғып ілесіп, 
Шұбар атқа мінгесіп, 
Еліңе неге бармадым. 
Қыз деген ердің олжасы 
Ат артына салмадың. 
Алғаның кәміл пірің деп, 
Аятын көрдім құранның. 
Аман барып, есен жүр, 
Жолыңа мен бір құрбаның. 
Қош енді, ерім, қош енді. 
Қош деп айттым үш енді, 
Әмірі шығар алланың!» 
Көзінің жасын бұлап тұрып Қаракөзайым осы сөзді айтқанда, оның жеңінде алмас қанжар тығулы тұр еді. Ондағы ойы — асыл туған ардағы Алпамысты ренжітпей шығарып салған соң, тағдырына нағылет айтып, өзін-өзі өлтіруге бекінген. 
Алпамыс батыр Қаракөздің әлгі сөзіне іштей толқи тұрып, ксмл-қош жауабын қайырып еді. 
— Ақылыңнан айналдым, Қаракөзайым!—деді Алпамыс,— затың әйел болса да, өзіңе ер-азаматтай сенім артып аттанып барамын. 
Тыныш өмір бастаған ел-жұртыңнан екеуміз бірдей кетсек, тағы да шырқы бұзылмасына кім кепіл. Мен үшін сен дөңге қаққан алтын қазықсың, арқандаулы аттай айналып келіп өзіңді табамын. Ақ тілеуіңді аузыңнан тастамай күтетін бол, аман болсам, өзіңе ұшарға қанатым болмай оралармын. Осыны айтып, Алпамыс атының басын үш рет жолға салып, үш рет қайырылды. Қаракөзді құшағына қысып, ақ жүзінен сүйіп, жұбатып кетті. Алпамыстың бұл қылығы, айтқан ақылы Қаракөзайымның көңілін көтеріп, жүрегін тәтті үмітке толтырды. Бағанағы өзін-өзі өлтірем деген райынан қайтып, енді барлық үміт-тілегін Алпамыстың ақ жолына бағыштаған. 
Жер танабын қуырып, артына шүйкедей шаң тастаған Байшұбар ат құлдыраңдап ұзап барады. Қаракөзайымның көзінде жас, көңілінде тәтті үміт, әлі қарап тұр. Алпамыс көкжиекке сіңіп, көзден таса бола бастағанда: 
— Қош, жаным, есен барып, сау қайт!—деп күбір етті Қаракөз. Осы сәт таңғы шықтай мөлт еткен көз жасы ақ жүзін тағы да сызып бара жатты. 

ЖИДЕЛІБАЙСЫН ЖЕРІНДЕ 

Байшұбардың тізгінін тартпастан ен даланы көктей шапқан Алпамыс арада отыз күн өткенде, Жиделібайсын жеріне тұяқ іліктірді. Ел шетіне жеткенін алдымен Байшұбар ат біліп, үстіндегі иесіне белгі берген. Қөлбеп жатқан қоян жонға сыдыртып шыға келсе, арғы жақ бауыздау алқымы жер қайыстырған калың жылқы екен. Шұбар ат өз үйірін бірден танып, арқырай кісінеп қоя берсін. Қалың табын үрпиісе бас көтеріп аз-кем тұрды да, Байшұбарды олар иісінен танып, шұрқырай қоршап алған. Әсіресе жалы жер сызған мама бие Байшұбарды танауынан иіскеп, солқ-солқ оқыранып қоя берген. 
Алпамыс сонда ғана мән-жайды түсініп, мына бие Байшұбардың енесі екенін танып, мына жылқы өз малы екенін біліп, көңіл орнықтырған. Сонан соң, ел ішіне бірден кірмейін, түсімнің сыңайы жаман еді, неде болса аңысын аңдайын деп, үстіне қоржынынан алып диуананың киімін киді. Әбден танымастай болып киінген соң, атының басын жылқышылардың қосына бұрып еді.
Қосқа кіріп келсе, төрде киімдері келісті бес бек ұйықтап жатыр. Босаға жақта мосыға шай қайнатып, өңі жүдеу біреу отыр. Жай отырған жоқ, көзінен жас аға мұқалып, сол көз жасы құрғамаған күйі қалғып отыр. Алпамыс бұл қалай деп әлгі от басындағы кісіге назар салса, өзінің әкесімен немере Құлтай деген бабасыңың Тортай деген жалғыз баласы екен. Ал төрде жатқандар — осыдан жеті жыл бұрын жылқы бағатын бес кұл. 
Сәлем беріп кірген Алпамысқа Тортай елең етіп бас көтеріп, ығысып орын берді. Бес бек оянған да жоқ. 
— Иә, жол болсын, танымадым ба, қалай?—деп Тортай тіл қатты. 
— Байсынға кіре тартып бара жатқан жолаушы едім,— деді Алпамыс.— Кіндігімнің қаны тамған жер — осы Жиделібайсын. Елден шыққаныма жеті жыл болды. Ата-ана, туған-туыстың не күйде екенін білмей, елеңдеп келемін. Ел шетінде кезіккен қара болған соң, соға кетейін деген ниет еді. Тіл беріңіз, мына сыңсыған қалың мал қай бектікі? 
— Ей, шырағым-ай!—деп Тортай күйіне тіл қатты.— Несін сұрайсың, ежелден бақ қонып, ырыс дарыған Жиделібайсын жерінде қалың Қоңыратты аузына қаратқан Байбөрі байдың жылқысы еді ғой бұл. Осыдан жеті жыл бұрын Тайшық хан елді шауып, тізесі батқан соң Байбөрінің тірек еткен жалғыз ұлы кек қайыруға аттанған. Алпамыс атты ұлы жау соңынан кетісімен, Ұлтан деген құл билеп-төстеп бек болды. Бек болғаны құрысын, халыққа қорлық көрсетіп, ен дәулетті судай шашуда. Ұлтанның қай зорлығын айтып тауысайын, бұл малдың түп төркінін білгің келсе — Алпамыстікі. Шырағым, алысты басқан жолаушысың ғсш, мүмкін, Алпамыстың бір хабарын білерсің? 
Осы кезде төрдігі бес бек оянып кетті де, ішіндегі жуан қарын біреуі: 
— Ей, қақбас, неғып шатып отырсың? Ел қыдырған диуана не біледі, қайнат шайыңды!—деп Тортайды бүйірден ыңқ еткізіп бір тепті. Сол-ақ екен, ұйқы^|аар жасағысы келгендей басқа бектер де бастарын көтеріп, Тортайды төмпештей бастап еді. 
— Жігіттер, араша!—деді осы кезде шыдай алмаған Алпамыс,— бұларың қалай, мені сыйласаңдар, сабыр етіңдер. Болмаса, мен де сіздерге өнер көрсетермін! 
Елірген бес бек бұған тоқтамады:«Ой, жаман диуана!»—деп 
Алпамыстың өзіне қол көтерсін. Сол-ақ екен, ашуға булыққан Алпамыс қолындағы асасымен бес бекті де бір-бір ұрып сілейтіп салды. Осы сәт Алпамысты қаһарланған қайратынан танып, Тортай құшағын жая ұмтылған. Сол бетінде: «Тәңірім-ау, рас па, өтірік пе!»—деп құшақтай алып, өкіріп қоя берді. Тортай мауқын басқанша жылап, көрісіп болған соң, Алпамыс: 
— Ал, аға, елдің жайы қалай?—деп сұрады. 
Түйе түлігінің сүйіп жайылатын сор табан өрісін Алпамыс жақсы біледі. Қостан шығысымен ат басын сортаң өріске бұрған. Сол бетінде қарсы алдындағы мұрыншақ төбені айналып келе жатса, қыр астынан зарлаған дауыс естіледі. Арада жеті жыл уақыт өтсе де, әкесінің даусын Алпамыс жазбай таныды. Тани тұрып, қабырғасы қайыса күйзелді. Ет жүрегін кернеген сағыныш дәл бсы сәт асып төгіліп, алқымына кептелгендей болды. 
Алпамыс қырдан баспалап қараса, үстіне өрім-өрімі шыққан көне шекпен киген әкесі екі иіні салбырап, түйе қайырып жүр. Түйе қайыра жүріп, сұңқылдай зарлайды. Біресе құдайға жалбарынса, біресе өзіне-өзі мұңын шаққандай болады. Енді бірде шөп басының сынғанын көрсе де, алдынан пыр етіп бөдене ұшса да, ырым етіп, елеңдеп қалады. Бүгін неге екені белгісіз, алдындағы түйелер бытырап, қайыру бермей діңкелеткен. Кәрі сүйегі сықырлап, әбден қалжыраса да, түйелердің байыз таппаған мінезін де өзінше жақсылыққа жорып, зарына қосып жүр еді. Әкесінің бұл күйін көрген Алпамыс шыдай алмай, жақындап келіп: 
— Ассалаумағалайкүм, ата!—деп еді. Қапелімде шыққан дауыстан Байбөрінің зәресі ұшып, қолынан таяғы түсіп кетті. Ол бұ жолы да әбден тізесі батқан Ұлтанның аңдытып қойған тыңшысы ма деп абдырап қалған. Байбөрінің есеңгіреп қалған бұл күйін көрген Алпамыс батыр: «Әкеме кім екенімді көңілін орнықтырған соң айтайын, жүрегі жарылып кетер»,— деп ойлаған. 
— Ақсақал, ел қыдырған жолаушы едім,— деді Алпамыс,— дауысыңызды естіп бұрылдым. Зарыңызға қосып жүрген балаңыз қайда кетіп еді? Алпамыстың бұл сауалына жауап берудің орнына Байбөрі өзімен-өзі болып, мұны да жақсылыққа жорыған жайы бар. 
Тәңірім-ау!—деп еді ол. — Көрер болсаң, көзімнің жасы аз аққан жоқ қой, Ұлтан құл хан болғалы тірі пенде сәлем берген жоқ еді. Жапан түзде мейірімі түскен жан қалмаққа кеткен жалғызым болмаса неғылсын?! 
— Жоқ, ата,— деді Алпамыс,— балаңнан хабар білмедім. Зарлаған даусыңыз сай-сүйегімді сырқыратқан соң бұрылып едім. Енді тілімді алсаңыз, бүйтіп жапа шеккенше, біреудің малын бағып, отын жақпай-ақ қойсаңыз деймін. 
Сол-ақ екен, Байбөрінің көзінің алды қызарып, иегі дірілдеп, өкіріп қоя берді. 
— Тәңірім-ау, рас па, өтірік пе!.. Ата деген даусыңнан айналдым... Бәсе.. бәсе... жөргектегі иісің мұрнымды жарардай бұрқырап ед.. Бұл кезде Алпамыстың да шыдамы таусылып, атынан домалай түскен бетінде әкесіне құшақ жая ұмтылған. Сол бетінде, қушиып шүйкедей болып қалған Байбөріні құшағына қысып тұрып қалды. Бір мезгілде: 
— Мүсәпір болған жан ата, қамықпа енді!—деді, толқу үстінде даусы дірілдей шығып. 
Байбөрі Алпамысын аймалап, мауқын басып, өзіне-өзі келгенше бие сауым уақыт өтті. Сонан соң ғана түсі емес, өңі -екеніне көзі жетіп, тілге келіп еді. 
— Ата, елдің жайы қалай?—деді Алпамыс. 
— Е, шырағым, еліңнің басы мына мендей болған соң қалғ^анының несін сұрайсың. Сен сұрап, мен айтқанмен, тілі құрғыр көрген қорлықты айтып жеткізе, санап тауыса алар деймісің. Онан да өзің көзіңмен көр. Мына қырдың астында Құлтай бабаң жүр. Сенің тілеуіңді менен кем тілеген жоқ еді, алдымен сол бабаңа сәлем бер,— деді Байбөрі. Әкесінің ақылын жөн көріп атқа мінген Алпамыс кешікпей-ақ бір отар қойдың шетінде жүрген Құлтай бабасын көрді. Көрісімен тақым қағып айнала жүре беріп еді, қой бастаған қос серке мүйізі қақырайып Алпамысқа жанаса кетсін. Жай жанасқан жоқ, үзеңгісін иіскеп, алды-артын орап, соңынан ілесе берді. Бұлар Алпамыстың өзі барда серке қойған екі лақ болатын. Енді, міне, арада жеті жыл өтсе де, иесін танып, үйіріліп түрған сыңайы еді. 
Мұны білген Құлтай жоқ. Қөлденеңді көк аттыға қос серке ілесіп бара жатқан соң, шыр-пыр болған. 
— Қарағымның көзіндей болып, артында қалған қос серке-ау!—деп дауыстады Құлтай. — Көлденең көк аттыға ілесетіндей не қара көрінді. Ертең Алпамысым келіп, аманат еткен серкелерім қайда десе, не айтамын... Шөрей, жаным, шөрей! 
Осы кезде Алпамыс жақындап келіп: 
— Е, ата, аша тұяқ, айыр мүйіз ешкіге бола несін күңіренесің. Мен де бір балаңмын, мына серкелер өздері мойын бүрып тұр ғой, біреуін бере сал,— деді. 
— Ойбүй, шырағым-ай, бермеді деп сөге көрме. Алпамыс атты балам осыдан жеті жыл бұрын жауға аттанғанда, аманат етіп кетіп еді. Кебенек кисе де, кебін киіп кеткен жоқ, оралар деген үмітім бар. Айып етпе!—деп, Құлтай қалбалаңдай берді. 
— Жеті жыл аз уақыт емес қой, ұмытып қалған жоқсыз ба? Балаңыздың не белгісі бар еді? — деді Алпамыс қасақана. 
— Ай, несін айтасың, тұлғасы нар, көкірегі толы ар еді ғой, — деді Құлтай күрсініп, — жауырынында алақандай қалы болатын. 
Ел шетіне жанын сағыныш қажап шалдығып жеткен Алпамыс осы сәт шыдай алмай кетті. 
— Жан ата, мынандай ма еді! — деп, иығындағы шапанды сілкіп тастады. 
Көзі шарадай болған Құлтай Алпамысты бас салып құшақтап, еңіреп қоя берді. Айдалада екеуі ботадай боздап, мауқын басқанша көрісті. Бір мезгілде Құлтай еңсесін түзеп, есін жиып, тіл қатты. 
— Балам, — деді ол, — ел шетіне есен-сау келдің ғой, әйтеуір, не болғанын өз көзіңмен көре жатарсың. Алдымен мына қырдың астында қол-аяғы кісендеулі, қозы жайып жүрген Жәдігер балаңды қуантып қайт. 
— Ата-ау, Жәдігер балам болса да, танымаймын ғой. Онан да, мына менің атыма мініп, өзіңіз сүйінші сұрап қайтыңыз, — деді Алпамыс. Құлтай сөзге келген жоқ, қауқылдап жүріп шұбар атқа мінді де, жел қайықтай сырғып жүріп кетті. 
... Жүйрік аттың жалында жиырма бестегі жігіттің қызуы бар деген сөз рас екен, былай шыққан соң, Құлтайдың делебесі қозсын. Оның үстіне Алпамысты көрген қуанышы көкірегіне сыймай көтеріліп% осы күйінде хан болған Ұлтан құлға қыр көрсетіп қайтқысы келіп еді. Сол ой делебесін қоздырып, Жәдігерге соғуды да ұмытып кетті. Бұл кезде Үлтан құл Гүлбаршынға үйлену тойын қыздырып, түрлі бәсеке-белдесу ойындарына кезек берген. 
Байлық не істетпейді, Ұлтан құл Гүлбаршын сұлумен болатын неке қияр тойында көкпарға деп құнан атасын. Небір атан жілік, аптал жігіттер еліріп келіп, олай-бұлай айналдырған болып еді, құнанды орнынан қозғай алмады. Осы көріністің үстіне шұбар атты сыдыртып Құлтай баба келген. Келген бетте көкпар құнанның тірсегін тіліп жіберіп, ердің қасына іліп сүйрей жөнелсін. Жұрт шу етіп, астындағы шұбар аттың тегеурініне қайран болып қала берді. Бұл кезде той қызығына еліріп алғандардың алды Үлтан құлға келіп: «Көкпар тартып, құмарымыз тарқамады ғой, бір мал бер», — деп, мазалай бастаған. 
Сонда Ұлтан құл: 
— Уа, жарандар, — деген, — мен сендерге адам көрмеген қызық көрсетейін! Ендігі көкпарларың анау жүрген Жәдігер болсын, барыңдар да тартыңдар! 
Бұл сөз шынында да жиналған көпшілікке бұрын адам естімеген кереметтей әсер етіп еді. Біреулер: «Қойыңдар, кешегі Алпамыс ердің көзі емес пе еді», — деп, бірден салқын шырай танытты. Енді біреулері: «Ой, тамаша!» — десіп даурығып, Жәдігерге қарай тапырақтай жөнеліскен. 
— Шет жағасын жаңа айттым ғой,— деді Тортай көзінің жасын сүртіп,— Ұлтан құл бек болған соң, менің тілеуімді тілемей, Алпамыстың тілеуін тілейсің деп, әкеңді түйе бағуға салып қойған. Атаң Құлтай қой жаяды. Өзіңнен қалған жеті айлық балаң Жәдігер жалаң аяқ, жалаң бас, қол-аяғы кісендеулі, қозы соңында жүр. Өзгесін не қылайын, әсіресе өзіңнің Гүлбаршын жарыңды Ұлтан құл аламын деп отыз күн ойын, қырық күн тойын жасап, бүгін кешке некесін қидырып қосылмақшы болып қиғылық салып жатыр. Енді өзіңнің келгенің жақсы болды. Тілімді алсаң, тезірек қимылда. 
Алпамыс батыр бұл жайды естігенде, сабыр тауып отыра алмады. Дереу орнынан тұрды. Қостан шығарында: 
— Ал, Тортай, тәрізі өз ішімізден шыққан қара шұбар жыланды індетпей болмас. Сондықтан әзірше менің келгенімді жан баласы білмесін,— деді. Тортай болса, бір күліп, бір жылап: «Тәңірім-ау, бұл күнге жеткізгенің рас па, өтірік пе»,— деп қала берді. 
Бұл сұмдық жеті жасар Жәдігердің жанын түршіктіріп еді. 
— Ағатайлар-ай, көкелерім-ай, не жазығым бар еді... Жан сауға!—деп шырылдаған Жәдігер әркімге бір тығылып, араша сұраумен болды. Бірақ Ұлтан құлдың сойылын соққан, Алпамыстың қадірін білмес өңшең әңгүдік жігіттер Жәдігердің сөзіне құлақ аспады. Сонда ешкімнің жаны ашымасына көзі жеткен Жәдігер қанына қарайып, көкпаршыларды қарғай бастап еді. 
— Ой, өңшең қанқұмар қарақшылар! Менің көрген азабымды бастарыңа берсін... Ешкі жасынан аспай жер жастаныңдар... Ағайын-туған, дос-жарандарың сырт беріп, бастарыңнан қасірет тұманы арылмасын! Әлі-ақ Алпамыс әкем келер-ау, «жалғызым қайда!» деп сұрар-ау, сазайларыңды сонда тартасыңдар... Ал тартыңдар, өңшең қорқаулар!.. 
Осы сәт Жәдігердің шырылдаған даусын сырт жақтан өктем шыққан үн бөліп жіберді. Бұл Алпамыстың көзін көрген, қадірін білетіндер еді. Жаңағы: «Ой, тамаша!»—деп еліре шапқандардың соңынан ілесіп жеткендері осы екен. Келісімен жалақтап тұрған есерсоқ жігіттерді жасқап, ұрысып, Жәдігердің жанынан қуып жіберді. Жәдігер болса, осынша қорлық көргеніне налып, оның үстіне қол-аяғын кажаған кісенді ауырсынып, құмыға жылап отырып қалды. 
Бір мезгілде астында шұбар ат, тақымында көкпар құнан, дырылдата сүйретіп Құлтай баба келе жатыр. Екі езуі құлағында, бүгілгенбелі жазылып, түлеп шыға келген. Мүны көрген Жәдігер көзінің жасын да сүртпестен, аңырып отырып қалды. 
— Шырағым Жәдігер, сүйінші!—деп қуана дабдырлады Құлтай,— сүйінші... Мына көкпарды, абырой серік болып, мен алып кеттім... Өзіңе арнайы әкеліп салғаным ғой... 
Құлтай осы сөзді айтып, құнанды сылқ еткізіп тастады да, жүріп кетті. Кәукілдеп, қуаныштан есі шығып жүріп, Алпамыстың келгенін айтуды да ұмытып кетті. Жәдігер болса, бабасының бұл қылығына одан сайын таңырқап, қайран қалды. «Жаман қүл келінін алғалы жатқанда, бабамның мұнша әулекіленгені несі,— деп ойға қалды Жәдігер.— Астындағы аты Ұлтан құлдың итке сүйек тастағандай етіп алдарқатқан сыйы болар... Ал мына көкпарды қайтемін... Көкпар шабар күнім болса, өстіп жүрер ме едім... Қой, басқаға өкпем болса да, бабамның ықыласын елеусіз қалдырмайын, мұны Қарлығаш апама апарып берейін, тым болмаса сорпа-су етіп, жігіттерге асып берсін». Осындай ойға келген Жәдігер орнынан тұрып, құнанды тірсегінен ұстаған күйі ауылға сүйрей жөнелді. Қол-аяғы кесіндеулі болса да, есік пен төрдей кұнанды ауырсынар емес. Тері сүйреткендей ғана болып кетіп барады. Бұл жайды сыртта жүрген Ұлтан құл көріп қалған. Құтырған құл көріп қана қоя ма, бір жағы Жәдігердің мына күшіне таңырқай қараса, екінші жағы сол жойқын күштен секем алып, жүрегі мұздап қоя берді. «Ә, бөрінің баласы бөрілігін жасамай қоймайды екен,—деп ойлады,— мына күшімен бір күні жазым етіп жүрер... Оның үстіне шешесін алғанымды қызғаныш көрмес деймісің... Дереу көзін құртпаса, болмас!» Ұлтан құл осы ниетпен Қарлығашқа келді де, өктем тіл қатты. 
— Әй, Қарлығаш,— деді жұдырығымен нұқып жіберіп,— сен жылдам Жәдігерді алып маған кел. Бөрінің бөлтірігінің көзін жоймай, жаным жай табар емес. Бұл сөзді естігенде, Қарлығаш еңіреп қоя берді. 
— Тәңірім-ау, енді көрсетпегенің осы ма еді!—деп зарлады Қарлығаш.— Егіз қозыдай тел өскен Алпамыс ағамның жалғыз көзін өлімге қиып қалайша жер басып жүрермін! 
— Тоқтат!— деп ашу шақырған Ұлтан құл Қарлығашты бір ұрып мұрттай ұшырды. 
Осы кезде көкпардың құнанын сүйретіп Жәдігер де келе қалмасы бар ма. Ақылынан ашуы бұрын жүретін Ұлтан құл Жәдігерді де бір салып қалды. Сол-ақ екен, әбден күйініп келе жатқан Жәдігер Ұлтанды сарт еткізіп жағадан алып сығымдай жөнелді. Мұны көрген Қарлығаш шыр-пыр болып арашаға жүгірді. Жәдігердің тегеуріні Ұлтанның шымбайына батыңқырап кетсе керек, арашаға тез көніп, жылыстай жөнелді. 
— Қарағым, Жәдігер-ау!—деді осы кезде Қарлығаш,— көкпардың етін бозбалаға асып беріп, сауық-сайран құратын күн бе еді? Бұл неғылзан еркелігің, шырағым! 
— Апажан, жылама,— деп, Жәдігер үлкен адамдай сабырмен тіл қатты,— қайбір еркелік дейсің, уайымның уын жұтып қажып жүрген соң, кішкене көңілдерің бөлінсін деп едім... 
Мұны естігенде, Қарлығаштың көңілі босап, онан сайын ағыл-тегіл жылап еді. Осы кезде бұлардың даусын естіп, Қарлығаштың анасы, Жәдігердің әжесі — Аңалық бәйбіше де келген. Бір-біріне сүйеніп, зар еңіреген қос құлыны Аналық бәйбішенің де көңілін босатып, әжімді жүзін жаспен жуды. Үш мұңдыққа жылау таңсық емес, әрі-бері шер тарқата егілі-еңіреп алды да, басқа түскен тірліктерін күйттеуге тарасты. Аналық бәйбіше шөмшек теруге кетті. Қарлығаш үйіне қайтты. Ж