Мазмұны

1. Интернет туралы ұғым ……………………….............………… 
2. Интернеттiң негiзгi қосымшалары …………………………………………......................................... 
3. Көру жабдықтары. Internet Explorer браузерімен 
жұмыс істеу. Аќпараттарды саќтау жєне белгі жасау.......…... 
4. Адрестiк жүйе……………………………................................ 
5. Интернетттегі ауқымды іздестіру жүйелері.........................… 
6. Виртуалды энциклопедиялық және анықтамалық басылымдар ………….................................................................. 
7. Құжаттарды электронды турде жеткізу (ЭДД), Мәліметтер базаларымен жұмыс істеу, қажетті ақпараттарды тауып, тапсырыс беру. Мәліметтер базасы (МБ) …………………… 
8. Бақылау сұрақтары ……………………………………………. 
9. Практикалық жаттығулар …………………………………….. 
10. Глоссарий .……………………………………………………. 
11. Әдебиеттер тізімі ………………………………………………...

Интернет туралы ұғым.

Жиырмасыншы ғасырдың аяғында пайда болған Интернет қазір жер шарының әр түкпірін байланыстырып сан алуан адамдарды, елдер мен құрылқтарды біріктіріп отыр. 
Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi.Оны соғыс бола қалған жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен байланысып отыру үшін АҚШ-ның орталық барлау басқармасының қызметкерлері ойлап тапқан.Алпысыншы жылдардың аяғында Пентагон ядролық соғыс бола қалғанда компьютер желісінің үзілмеуі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол Калифорниядағы жaне Юта штаты зерттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқа қызмет еттi, оны негізінен ғалымдар мен мамандар пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда болды.Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі. 
1990-шы жылдары Интернетке енушілер саны күрт өсті, ал 2000 жылы оған 5 млн компьютер қосылып, пайдаланушылар саны 200 миллионнан асты. 
Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз.Талғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады.Yйден шықпай газеттiң тың номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гиперсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз . 
Планетамыздың кез келген нүктесiндегi ауа райын, ақпараттық агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жaрдем беруге aзiр. Шалғай елдерге сапар шексеңiз сiзге қажет елмен, қаламен, қонақ үймен таныса аласыз.Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпарат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс пен жұмыстың айнымас құралына айналып келедi. 
Интернеттің негізі АҚШ-да жасалғанымен, оның нақты қожайыны жоқ. Әрбір үкімет, компания, университет ақпараттық қызмет ұсына отырып , бұл желінің тек қана өз бөлігіне иелік жасайды. 
Алайда, Интернетке жеке дара ешкім де қожалық жасай алмайды. Сондықтан ол шын мәнінде адамзаттың әлемдік қазынасы болып табылады.

TCP/IP – Интернет желісіне ќосылѓан компьютерлер арасында аќпарат алмасуды ќамтамасыз ететін мєліметтерді бір ж‰йеге келтіру ережелері немесе оларды ќ±растыру хаттамасы.

IP (Internet Protocol) – мєліметтерді оны алушыныњ адресі кµрсетілген шаѓын таќырыптары бар бірнеше бµліктерге немесе дестелерге бµлетін желіаралыќ хаттама 
TCP (Transmission Control Protocol) – мәліметті жµнелту ісін басќаратын хаттама, ол жілідегі аќпарат дестелерін д±рыс жеткізу ‰шін жауапты болып саналады

Интернеттiң негiзгi қосымшалары

E-mail (Electronic Mail) -электрондық почта. Желі тұтынушылары арасында мәлімет алмасу ісін жүзеге асыратын қызмет жүйесі. Ол арнайы почта программалары көмегімен жүзеге асырылады, мысал ретінде, Outlook Express программасын атауға болады. Оның көмегімен сіз санаулы минуттар ішінде хабарды жеткізе аласыз. Ол үшін клавиатурада тиісті хабар мәтінін теріп, белгілі электрондық адреске жіберсеңіз болғаны. Осынау тәсілдеме арқылы достарыңызбен, әріптестеріңізбен араласуға болады.

E-mail адрестік құрылымы: 
есім@ мекеме.домен 
Мысалы: 
common@pushkinlibrary.kz 
dina_m@mail.kz

Usenet - бір-бірімен жањалыќтар алмасып отыратын бейкоммерциялыќ, бейформалдыќ, дєлірек айтќанда анархиялыќ ж‰йелер тобы. Белгілі бір серверде кездеседі. 
Usenet – тегі жањалыќтар тобы – д‰ние ж‰зіндегі адамдардыњ пікірлесетін, яѓни аќпарат алмасуына арналѓан электрондыќ пікірталас топтары.М±ндай жањалыќ топтарында белгілі бір таќырыпќа арналѓан кµптеген маќалаларды оќуѓа болады, олар єрт‰рлі таќырыптарды талќылауѓа да арналады. Usenet-тегі жањалыќтар ретінде оќыѓан маќалањызѓа жауап беруге жєне µз ойларыњызды маќала ретінде жариялауѓа болады(таќырыптар т‰рлі)

FTP (File Transfer Protocol) - Файлдарды жіберу протоколы– б±л кµбінде ‰лкен кµлемдегі файлдарды жіберу кезінде ќолданылатын Интернттіњ ќосымшасы. FTP кµмегімен кез келген файлдарды жіберуге жєне ќабылдауѓа болады.

Чат (IRC –Internet Real Chat) –Интернеттіњ таѓы да бір ќосымшасы,желіде наќтылы уаќытта интерактивті с±хбаттасу. Єњгімелесушілер бір-бірімен µз компьютерлеріндегі клавиатурада сµздерді теріп жібереді жєне ол сµздер бірнеше секундтардан кейін с±хбаттасушыларѓа монитордан кµрінеді, осындай тєсілмен єњгімелесулеріне болады.

World Wide Web (WWW немесе Web) - гипермәтіндік құжат 
Интернет мәліметтерін жеңіл көруге болатын графикалық интерфейс мүмкіндігін береді. 
Web- тің әр бетінің басқа парақтармен байланысын көрсететін сілтеме белгілері бар, оны бір-бірімен байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен кітапхана деуге болады.Бір тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның беттері кітап парақтарын көзге елестетеді.Бұл беттердегі мәліметтер дүниенің кез келген нүктесінде орналаса береді.Солар арқылы жер шарындағы барлық серверлік компьютерлердегі ақпараттар көз алдыңызда орналасады, мұнда қашықтағы-қымбат, жақындағы-арзан деген ұғым жоқ, олардың бағасы тек мәліметтің көлеміне немесе сіздің байланысып отырған уақытыңыздың ұзақтығына байланысты. 
Түйінді компьютерлердегі мәліметтің бірінші беті кітаптың мазмұны тәрізді, әрбір беттің URL (Universal Resorse Locator) форматында берілген өзіндік адресі болады.Ол беттердегі мәліметті оқу «көру жабдықтары» деп аталатын арнайы программалар арқылы орындалады.

Көру жабдықтары

Веб парақтардағы мәліметтерді оқу "көру жабдықтары” деп аталатын арнайы программалар арқылы орындалады, ол "to browse” парақтау, қарау деген ағылшын сөзінен шыққан атау. Интернеттегі Web- парақтарын оқып, экранда көрсетуге арналған программалардың кең тараған түрлері Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator.

Internet Explorer браузерімен жұмыс істеу. Ақпараттарды сақтау жєне белгі жасау. Белгі жасау

Егер сізге белгілі бір веб-параќ ±наса, жєне де ол параќ сізге ‰немі ќажет болып т±рса ол адреске белгі салып ќоюѓа болады. Белгі жасау ‰шін «Избранное-Добавить в избранное» деген менюді тањдап алу ќажет. Келесі кезектегі терезеден белгініњ атын жєне белгі саќталатын папканы тањдау ќажет. Мысалы сіз мынандай http://www.rubricon.ru адрестегі веб-параќты ќарап отырсыз жєне оны белгі жасап саќтаѓыњыз келді, ол ‰шін «Избранное – Добавить в избранное» деген менюді аламыз. Онда «Добавление в избранное» деген терезе пайда болады, «имя» деген жолда веб-параќ алѓашќы атауымен т±рады, оны сіз µз ќалауыњыз бен µзгертуіњізге де болады. «Добавить в избранное» деген терезеде папкалар тізімі берілген, оныњ сєйкес келетін біреуін тањдауыњызѓа болады. Егер папканы тањдап алмасаќ саќталатын адресіміз «Избранное» деген бастапќы папкаѓа жазылады. Кµрсетілген папканыњ ешќайсысы сєйкес келмеген жаѓдайда жањадан папка ашуѓа болады, ол ‰шін «Создать папку» деген команданы тањдаймыз. 
Веб-параќтарды саќтап белгі жасау арќылы біз кез келген уаќытта ќажетті адрестерді жылдам мониторѓа шыѓара аламыз. Ол ‰шін аспаптар таќтасынан «Избранное» деген папканы тањдаймыз, пайда болѓан терезеден ќажетті адресті аламыз. 
Егер веб-параќ сізге аѓымдаѓы мазм±нымен ѓана ќажет болса аќпараттарды саќтаудыњ мынандай жолдары бар:

1) Веб-параќты толыѓымен саќтау.

Веб-парќ толыѓымен ж‰ктелген соњ аспаптар таќтасынан «Файл-Файл сохранить как» (сурет1)деген команданы тањдаймыз, пайда болѓан терезеден «Сохранить веб-страницу» командасында «Тип файла» деген жолда «Веб-страницу полностью» (сурет2) деп кµрсетілуін ќадаѓалау керек.

2) Суретті саќтау.

Веб-параќтаѓы суретті жеке саќтау ‰шін тышќанды суреттіњ ‰стінде ±стап т±рып оњ жаќ т‰ймесін шертеміз. Пайда болѓан контекстік менюден «Сохранить рисунок как» (сурет3) деген команданы тањдап аламыз да ќажетті папканыњ ішінде саќтаймыз. Егер сіз суретті ж±мыс істеп отырѓан файылыњызѓа ќойѓыњыз келсе контекстік менюден «Копировать» (сурет4) деген команданы тањдап аласыз да ќайтадан µз файылыњызѓа ауысып «Вставить» деген команданы орындайсыз.

3) Мєтіндік аќпартты саќтау. 
Кµптеген Веб-параќтарда бізге ќажеттірегі – мєтіндер. Оны айырбастау буфері арќылы саќтау сенімді жєне ыњѓайлы. Алдымен ќажетті мєтінді белгілеп аламыз да «Копировать» деген тапсырманы тањдаймыз(мысалы аспаптар таќтасынан «Правка-Копировать» немесе CTRL-C µзара байланысќан клавиштер арќылы ж‰зеге асыруѓа болады.

Адрестiк жүйее

Интернет-қосымшаларының адрестiк құрылымы (негiзгi парақ) 
қосымша://қосымша.мекеме.домен

Ұйымдық тиiстiлiгi бойынша домендер атаулары

gov - үкіметтік 
org - үкіметтен ,коммерциядан тыс 
edu - білім 
com -коммерциялық 
mil - әскери 
net - желілік

Мысалдар: 
http://www.loc.gov (АҚШ Конгресінің кітапханасы) 
http://www.cnn.com (CNN Компаниясы)

Ұйымдық тиiстiлiгi бойынша домендер атаулары 
Қосымша ( 2000 ж. қараша айынан, International Corporation for Assigned Names and Numbers) 

museum - музейлер 
name - жеке есімдер 
aero - авиакомпании 
coop - бірлескен, коммерциялық 
biz - бизнес 
info - ақпараттық 
pro - кәсіпқой

Аймактық белгiсi бойынша домендер атауы

uk - Великобритания 
us - США 
ru - Россия 
se - Швейцария 
kz - Казахстан 
de - Германия 
ua - Украина 
fr - Франция

Мысалдар: 
http://www.lme.uk (Лондонның металдар биржасы) 
http://www.ukg.kz (Рейтинг, Усть- Каменогорск)

Интернетттегі ауқымды іздестіру жүйелері

Интернет желісіндегі мәліметтерді миллиондаған мекемелер даярлайды. Әлемдік желідегі ақпараттарды тез тауып алуда іздеу серверлерінің көмегі зор. Оларда мыңдаған іріктелген құжаттардың, сайттардың адрестері сақталады. Көптеген іздеу серверлерінің ішінде кең тараған іздеу каталогтары(directories) мен машиналары (search engines) бар.

http:\\www.altavista.com - AltaVista ақпараттық іздестіру жүйесі 1995 жылы желтоқсан айында ашылған. Ол қазіргі таңда индекстелген html- құжаттар (350 миллионға жуық) көлемімен алдыңғы қатарда. AltaVista қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндігін және WWW арасында жұмыс істеуде қосымша сервистерді ұсынады. Арнаулы "Help” (көмек) деген бөлімде барлық парақтарды қолданушылар интерфейсі сілтемелермен жабдықталған. Ол қарапайым қолданушыларға өздерінің тапсырыстарын дұрыс құрастыруда көмек бере алады. Әлемнің 25 тілінде ақпарат іздестіру мүмкіндігі бар.

http:\\www.hotbot.com –HotBot – іздестіру жүйесі арқылы құжаттар ішінде кездесетін бір немесе бірнеше терминдер арқылы, жеке фразалар бойынша іздестіру мүмкіндігін береді. Құрамында аудео, видео немесе анимациялары бар файлдарды іздестіруге де болады.

http:\\www.google.com – GOOGL ақпараттық іздестіру жүйесі 1999 жылы қыркүйек айында ашылған. Бүгінгі күндері Searchenginewatch.com эксперттерінің айтуына қарағанда базаның көлемін 560 млн құжаттар құрайды. Жүйе қолданушыларға қарапайым және кеңейтілген іздестіру интерфейсін ұсынады. Көптеген тілдерде сонымен қатар орыс тілінде ақпарат іздеу мүмкіндігі бар.

http:\\www.yahoo.com – Yahoo – тез іздестіретін анықтамалықтардың бірі. Ақпараттарды жеке сөздер бойынша немесе классификатор бойынша іздеу мүмкіндігін береді.

http:\\www.aport.ru – Апорт - ақпараттық іздестіру жүйесі алдыңғы қатардағы іздестіру жүйесіне кіреді. Бүгінгі күндері мәліметтер көлемін 20 млн индекстелінген құжаттар құрайды. Жүйеде іздестірудің кең спектрлі мүмкіндіктері бар. Онда қарапайым және кеңейтілген іздестіру мүмкіндіктері ұсынылады. Ақпараттарды ағылшын және орыс тілінде іздеуге болады.

http:\\www.yandex.ru – Яндекс – ақпараттық іздестіру жүйесі 1997 жылы ашылған. Бүгінгі күндері базадағы индекстелінген құжаттар көлемі 33 милионға жуық. Ақпараттық іздестіру жүйесі логикалық операторлармен белгіленген өзінің меншікті жүйесін қолданады, сонымен қатар көптеген түрлі іздестіру функцияларын ұсынады.

http:\\www.rambler.ru – Rambler – іздестіру жүйесінде Россияның және ТМД елдеріндегі серверлерде орналасқан 12 миллионға жуық мәліметтер индекстелінген. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

Қазақстан Республикасының анықтамалық іздестіру жүйелері

http:\\www.site.kz - "Весь WWW-Казахстан" – Қазақстандық іздестіру порталы, ол Интернет әлеміндегі жүздеген мың серверлер мен сайттарды табуда көмек береді. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

http://tabu.nursat.kz – TABU іздестіру жүйесі KZ доменіндегі ресурстар мен қатар Қазақстаннан тысқары жерлердегі еліміз туалы веб-парақтарды іздестіруге арналған. Өзекті сөз бен қатар классификаторлар арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

http://akolya.hypermart.net - қазақ тіліндегі ақпараттарды, веб-парақтарды іздестіруге болады. Өзекті сөз арқылы іздестіру мүмкіндігі қарастырылған.

Большая энциклопедия Казахстанского Интернета - http://www.lyakhov.kz

Виртуалды энциклопедиялық және анықтамалық басылымдар

Рубрикон – http://www.rubricon.ru 
Серверден көптеген отандық белгілі энциклопедиялар мен сөздіктерге шығуға болады. Олардың арасында «Большая Советская Энциклопедия»(1969-1979), Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона(1890-1906), «Малая медицинская энциклопедия». Энциклопедиялық сөздіктер «История Отечества» және «Всемирная история», В.Даль және басқаларының «Толковый Словарь живого великорусского языка» т.б. Барлық ақпараттар толық мәтінде иллбстрацияларымен және әдебиеттер тізімімен қоса берілген.

Britannica энциклопедиясы – http://www.britannica.com 
Әлемдегі авторитеттік энциклопедияның желілік нұсқасында 72 мыңға жуық барлық салалар бойынша мақалалар жинақталған. Іздестіру нәтижесі мақалалар мен бірге Интернет ресурстарға да сілтеме береді, сондай-ақ журналдардағы таңдаулы шығарылымдарды да ұсынады.Көптеген жағдайларда иллюстрациялар, таблицалар, бейнефайлдар қамтылған.

Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия - http://www.km.ru 
Ірі көлемдегі электрондық мәтіндік мәліметтер базасы.

Брокгаузъ on-line - http://www.russia.agama.com/bol 
Әйгілі энциклопедиялық сөздіктің қысқартылған нұсқасы, құрамында 46 000-ға жуық мақалалар енген.

Биографическая база данных на сервере компании Biography- http://www.biography.com 
Ежелгі дәір батырлары мен қатар әр елдің қазіргі замандағы қайраткерлері туралы 25 мыңға жуық қысқаша мағлұматтар бар.

http://www.translate.ru -Online – переводчик компании «Промт» 
Промт компаниясының оnline – аудармашысы. 
Серверде интерактивтік сөздіктердің толық кешені берілген. Ол екі жаққа бірдей тәржімалайтын ағылшын ,неміс тілдері және біржақтылы французб итальян тілдерінен аударуды қамтамасыз етеді

http://www.tilashar.kz – Тілашар – Қазақ тілін оқып үйренушілерге арналған «Хабар» Агенттігінің «Тілашар» телебағдарламасы негізінде ашылған сайт. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқытуда, online сабақтар жүргізуде сайттағы методикалық бөлімдерді пайдалануға болады.Сайтта қазақша-орысша лингвистикалық сөздік берілген.