3 IFRS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ 

Бизнес бірлестіктері 

Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.

3 IFRS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ 

Бизнес бірлестіктері 

МАҚСАТЫ 

1 Осы Стандарттың мақсаты бизнесті біріктіруді жүзеге асыратын кәсіпорын үшін қаржылық есептіліктің сипаттамасы болып табылады. Ол, атап айтқанда, бизнесті біріктірудің барлығы сатып алу әдісін қолдана отырып ескерілуге тиіс екендігін белгілейді. Осылайша, сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерін міндеттемелерін және шартты міндеттемелерін сатып алу күнгі олардың әділ құны бойынша таниды, сондай-ақ кейіннен құнсыздануға тексерілетін, бірақ амортизацияланбайтын іскерлік беделді де таниды. 

ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ 

2 Кәсіпорын, 3-параграфта келтірілген жағдайларды қоспағанда, бизнесті біріктіруді есепке алу кезінде осы Стандартты қолдануға тиіс. 

3 Осы Стандарт мыналарға қолданылмайды: 

(а) жекелеген кәсіпорындар немесе коммерциялық қызмет түрлері бірлескен қызметті ұйымдастыру үшін бірігетін бизнес бірлестіктеріне; 

(b) жалпы бақылауда тұрған кәсіпорындар немесе коммерциялық қызмет түрлерін қамтитын бизнес бірлестіктеріне; 

© екі немесе одан көп өзара қарым-қатынастағы кәсіпорындарды қамтитын бизнес бірлестіктеріне; 

(d) меншік үлесін алмай, есеп беретін кәсіпорындар ұйымдастыру үшін дербес шарт бойынша жекелеген кәсіпорындар немесе коммерциялық қызмет түрлері біріккен бизнес бірлестіктеріне (мысалы, жекелеген кәсіпорындар қосарлы листингі бар корпорациялар қалыптастыру үшін дербес шарт бойынша бірлескен бірлестіктер). 

Бизнесті біріктіруді бірегейлендіру 

4 Бизнес бірлестіктері - бұл жекелеген кәсіпорындар немесе коммерциялық қызмет түрлерінің бір есеп беретін кәсіпорындар бірігуі. Түгелдей дерлік бизнес бірлестіктерінің нәтижелері бір кәсіпорын (сатып алушы) коммерциялық қызмет болып табылмайтын бір немесе бірнеше басқа кәсіпорындарға бақылау жасауды қолына алса, онда мұндай кәсіпорындардың бірлестігі бизнес бірлестігі болып табылмайды. Коммерциялық қызметті құрамайтын кәсіпорын активтер тобын немесе таза активтерді сатып алса, онда ол осы топтың құнын жекелеген бірегейлендірілген активтер және осы топтың міндеттемелері арасында, сатып алу күнгі салыстырмалы түрдегі әділ құнын негізге ала отырып бөлуге тиіс. 

5 Бизнесті біріктіру құрылым бойынша заңдық, салықтық және басқа себептермен барынша түрліше тәсілдермен жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл - кәсіпорынның, бірлесіп коммерциялық қызметтің бір немесе бірнеше түрлерін құрайтын басқа кәсіпорынның меншікті капиталын сатып алуы, басқа кәсіпорынның барлық таза активтерін сатып алуы, басқа кәсіпорынның міндеттемелерін өзіне қабылдауы немесе басқа кәсіпорынның таза активтерінің бір бөлігін сатып алуы болуы мүмкін. Бизнесті біріктіру үлестік құралдарды шығару, ақша қаражатын, ақша қаражаты баламасын аудару немесе басқа активтерді немесе олардың құрамдары арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Операция бірлесетін кәсіпорындардың акционерлері арасында немесе бір кәсіпорын және басқа кәсіпорынның акционерлері арасында жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл бірлесетін кәсіпорындарға немесе таза берілген активтерге бақылау жасау үшін жаңа кәсіпорын құру немесе бір немесе бірнеше бірлесуші кәсіпорындарды қайта ұйымдастыру болуы мүмкін. 

6 Бизнесті біріктіру «негізгі кәсіпорын - еншілес кәсіпорын» байланысының туындауына алып келуі мүмкін, бұл ретте сатып алушы - негізгі кәсіпорын, ал сатып алынатыны - сатып алушының еншілес кәсіпорны болып табылады. Мұндай жағдайда сатып алушы өзінің шоғырландырылған қаржылық есебінде осы Cтандартты қолданады. Ол өзінің сатып алынатын кәсіпорындағы қатысу үлесін шығарылатын жеке қаржылық есептілікке еншілес кәсіпорынға инвестиция ретінде енгізеді (қараңыз 27-«Шоғырландырылған және жеке қаржылық есептілігі» IAS). 

7 Бизнесті біріктіру, басқа кәсіпорынның меншікті капиталын сатып алғанша алдымен басқа кәсіпорынның таза активтерін, оның ішінде іскерлік бедел, сатып алуды қамтуы мүмкін. Бизнесті мұндай ұйымдастыру «негізгі кәсіпорын - еншілес кәсіпорын» қатынасының туындауына әкеліп соқтырмайды. 

8 Бизнес бірлестіктерінің айқындамасына сәйкес келеді, демек осы Стандартты бизнес бірлестігіне қолдану аясына кіреді, онда бір кәсіпорын басқа кәсіпорынға бақылау жасауды алады, бірақ олар үшін бақылауды алу күні (яғни сатып алу күні) меншік үлесін сатып алу күнімен немесе күндерімен (яғни айырбастау күнімен немесе күндерімен) сәйкес келмейді. Мұндай жағдай, мысалы, инвестиция объектісі өздерінің кейбір инвесторларымен акцияларды кері сатып алу жөнінде келісім жасаған кезде туындауы ықтимал және нәтижесінде инвестициялар объектісіне бақылау нәтижесінде ауысады. 

9 Осы Стандарт бірлескен қызметке қатысушылар үшін бірлескен қызметке қатысу үлесін есепке алу тәртібін белгілемейді (осы 31-«Бірлескен қызметке қатысу» IАS). 

Жалпы бақылауда тұрған кәсіпорындарды қамтитын бизнес бірлестіктері 

10 Жалпы бақылауда тұрған кәсіпорындарды немесе коммерциялық қызмет түрлерін қамтитын бизнес бірлестіктері - барлық біріктірілетін кәсіпорындар немесе коммерциялық қызмет түрлері түпкі нәтижесінде бизнесті біріктіргенге дейін және сол сияқты біріктіргеннен кейін де нақ сол тарап немесе тараптар бақылайтын бизнес бірлестігі, және бұл бақылау уақытша болып есептелмейді. 

11 Жеке тұлғалардың, егер шарттық келісімдер нәтижесінде соның қаржылық және операциялық саясатын кәсіпорын қызметінен пайда алатындай түрде басқару құқығын ұжымдасқан түрде алатын болса, басқарушы кәсіпорын ретінде қарастырған жөн. Демек, бизнес бірлестігі, егер осы жеке тұлғалардың нақ сол тобының бірлесуші кәсіпорындардың әрқайсысының, олардың қызметінен қаржылық және операциялық саясатын пайда алатындай түрде негізгі ұжымдық басқару құқығы болса, және осы құқық уақытша болып табылмаса, осы Стандарт қолданылу аясына кірмейді. 

12 Кәсіпорынға осы шарттық келісімге сәйкес іс-әрекет ететін жеке тұлға немесе жеке тұлғалар тобы бақылау жасай алады, және осы жеке тұлға немесе жеке тұлғалар тобы ХҚЕС сәйкес қаржылық есептілік ұсыну жөніндегі талаптардың субъектісі болып табылмауы мүмкін. Осылайша, бірлесуші кәсіпорындар үшін жалпы басқаруда тұрған кәсіпорындарды қамтитын бизнес бірлестіктері ретінде қарастыру үшін бизнесті біріктіру жөніндегі сол бір шоғырландырылған қаржылық есептілікке енгізілу қажеттілігі жоқ. 

13 Бизнесті біріктіргенге дейін немесе кейін бірлесуші кәсіпорындардың әрқайсысындағы азшылық үлес шамасы жалпы бақылауда тұрған кәсіпорын бизнес бірлестігіне кіретін-кірмейтінін айқындаған кезде маңызды болып саналмайды. Осылайша, 27 IAS сәйкес бірлесетін кәсіпорындардың біреуі топтың шоғырландырылған қаржылық есептілігінен шығарылған еншілес кәсіпорын болып табылу фактісі жалпы бақылауда тұрған кәсіпорын бизнес бірлестігіне кіретін-кірмейтінін айқындаған кезде маңызды болып саналмайды. 

ЕСЕПКЕ АЛУ ӘДІСІ 

14 Барлық бизнес бірлестіктері сатып алу әдісін қолдана отырып, есепке алынады. 

15 Сатып алу әдісі бизнесті біріктіруді сатып алушы ретінде айқындалатын біріктірілетін кәсіпорын тұрғысынан қарайды. Сатып алушы таза активтерді сатып алады және сатып алынған активтерді және қабылданған міндеттемелерді және қоса алғанда сатып алынатын кәсіпорын бұрын танымаған шартты міндеттемелерді таниды. Осы операция сатып алушының активтері мен міндеттемелерін өлшеуге ықпал етпейді, сондай-ақ сатып алушының қосымша активтері немесе міндеттемелері осы операцияның нәтижесінде танылмайды, сондықтан олар оның мәні болып табылмайды. 

САТЫП АЛУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ 

16. Сатып алу әдісін қолдану мынадай кезеңдерді қамтиды: 

(а) сатып алушыны айқындау; 

(b) бизнес бірлестігінің құнын өлшеу; және 

(с) бизнесті біріктіруге арналған шығынды сатып алған күні сатып алынған активтер және қабылданған міндеттемелер және шартты міндеттемелер арасында бөлу. 

Сатып алушы ұйымды бірегейлендіру 

17 Сатып алушы барлық бизнес бірлестіктері үшін айқындалуы тиіс. Сатып алушы - бірлескен кәсіпорын, ол басқа бірлескен кәсіпорындарға немесе қызмет түрлеріне бақылау жасауды алады. 

18 Сатып алу әдісі сатып алушының көзқарасы тұрғысынан бизнесті біріктіруді қарастыратындықтан, осы операцияның тараптарының біреуі сатып алушы ретінде танылуы мүмкін деп болжанады. 

19 Бақылау - олардың қызметінен пайда алу үшін кәсіпорынның немесе коммерциялық қызметтің қаржылық немесе операциялық саясатын басқару құқығы. Бірлесетін кәсіпорын, мұндай иелену бақылауды қамтамасыз етпейтінін көрсету мүмкін емес болған жағдайда ғана осы кәсіпорынның дауыс беру құқығының жартысынан астамын сатып алған жағдайда басқа бірлесетін кәсіпорынға бақылау жасауды алады деп есептеледі. Бірлесетін кәсіпорындардың біреуі басқа бірлесетін кәсіпорынның дауыс беру құқығының жартысынан астамын сатып алмағанның өзінде, егер бірлесу нәтижесінде ол: 

(а) басқа инвесторлармен келісімнің негізінде басқа кәсіпорынның дауыс беру құқығының жартысынан астамын басқару құқығын; немесе 

(b) жарғыға немесе келісімге сәйкес кәсіпорынның қаржылық немесе операциялық саясатын басқару құқығын; немесе 

(с) директорлар кеңесінің немесе басқа кәсіпорынның осындай басқару органының мүшелерінің көпшілігін тағайындау немесе орнын ауыстыру құқығын; немесе 

(d) директорлар кеңесінің немесе басқа кәсіпорынның осындай басқару органының жиналыстарында көпшілік дауыс беру құқығын алатын болса, оларға бақылау жасауға қол жеткізе алады. 

20 Кейбір кезде сатып алушы, қиын болуына қарамастан, әдетте оның бар екендігінің белгілері болады. Мысалы: 

(а) егер бірлесетін кәсіпорындардың біреуінің әділ құны басқа бірлесетін кәсіпорынның әділ құнынан айтарлықтай жоғары болса, онда әділ құны үлкен кәсіпорын сатып алушы болып табылатыны ықтимал; 

(b) егер бизнесті біріктіру әдеттегі, дауыс беру құқығы бар үлестік құралдарды ақша қаражатына немесе басқа активтерге ауыстыру арқылы жүзеге асырылса, онда ақша қаражатын немесе басқа активтерді беретін кәсіпорын сатып алушы болуы ықтимал; және 

(с) егер бизнесті біріктіру, біріктіру нәтижесінде туындаған кәсіпорынның басшы кадрларын іріктеу кезінде біріктірілетін кәсіпорындардың біреуінің басшылығы басым болу мүмкіндігін алуға әкеліп соқтырса, онда сатып алушы болып басшылық ету осындай түрде басым болуы ықтимал кәсіпорын саналады. 

21 Егер бизнесті біріктіру меншікті капиталға қатысу үлесін айырбастау арқылы жүзеге асырылса, онда әдетте меншікті капиталға қатысу үлесін шығаратын кәсіпорын сатып алушы болып табылады. Алайда, оның (немесе олардың) қызметінен пайда алу үшін бірлесетін кәсіпорындардың қайсысының басқа кәсіпорынның (немесе кәсіпорындардың) қаржылық және операциялық саясатын басқару құқығы бар екенін айқындаған кезде барлық орынды фактілер мен жағдайлар назарға алынуға тиіс. Кейбір жағдайларда, әдетте, кері сатып алу болып аталатын бизнес бірлестіктері меншікті капиталға қатысу үлесі сатып алынған кәсіпорын сатып алушы болып табылады, ал осы меншікті капиталға қатысу үлесін шығарушы кәсіпорын сатып алынған болып табылады. Мұндай жағдай, мысалы, жеке кәсіпорын өзінің «сатып алғанын» өзі неғұрлым ұсақ мемлекеттік кәсіпорын арқылы қор биржасына бағалы қағазға рұқсатты алу үшін қаражат ретінде орналастырады. Алайда, заң жүзінде бағалы қағаздарды шығаратын мемлекеттік кәсіпорын негізгі кәсіпорын ретінде қаралатын, ал жеке кәсіпорын еншілес ретінде қаралатын болса да, егер оның қызметінен пайда алу үшін заңды тұрғыдағы негізгінің қаржылық және операциялық саясатын басқару мүмкіндігін алса, заңды тұрғыда еншілес кәсіпорын сатып алушы болып табылады. Әдетте үлкен кәсіпорын сатып алушы болып табылады, алайда фактілер мен бірлестікке ілеспе жағдайлар кейде кіші кәсіпорынның үлкенін сатып алатынын көрсетеді. Кері сатып алулардың есебін жүргізу жөніндегі нұсқаулық В қосымшасының В1-В15-параграфтарында келтірілген. 

22 Жаңа кәсіпорын құрылған кезде бизнесті үлестік құралдарды шығару жолымен біріктіруді жүзеге асыру үшін осы бірігуге дейін жұмыс істеген бірігуші кәсіпорындардың біреуі бар белгілерінің жиынтығы бойынша сатып алушы ретінде бірегейлендірілуі тиіс. 

23 Осылайша, екіден астам бірігуші кәсіпорындарды қамтитын бизнесті біріктірген кезде осы бірігуге дейін жұмыс істеген бірігуші кәсіпорындардың біреуі бар белгілерінің жиынтығы бойынша сатып алушы ретінде бірегейлендірілуі тиіс. Мұндай жағдайларда сатып алушыны айқындаған кезде басқалардың арасында бірігуші кәсіпорындардың қайсысы осы бірігуге бастамашы болғанын және олардың біреуінің басқа бірігуші кәсіпорындардың көрсеткіштерінен активтерінің құны немесе түсімдерінің айтарлықтай артық екенін қараған жөн. 

Бизнесті біріктіру құны 

24 Сатып алушы бизнесті біріктіру құнын: 

(a) сатып алынатын кәсіпорынға бақылауға айырбастау үшін айырбастау күнгі берілген активтердің, туындаған немесе қабылдаған міндеттемелердің және сатып алушы шығарған үлестік құралдарының әділ құнының; плюс 

(b) осы бизнесті біріктіруге тікелей қатысты кез келген шығындардың жиынтығы ретінде өлшегені жөн. 

25 Сатып алу күні болып сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылауды нақты алатын күн саналады. Егер бұған жалғыз айырбастау операциясының нәтижесінде қол жеткізілсе, онда айырбастау күні сатып алу күніне сәйкес келеді. Алайда бизнесті біріктіруге жалғыз айырбастау операциясынан артық қамтылуы мүмкін, мысалы, акцияларды кезең-кезеңмен кезектілікпен сатып алу жүргізіледі. Мұндай болған кезде: 

(a) бизнесті біріктіруге арналған шығындар жекелеген операциялар шығындарының жиынтығын құрайды; және 

(b) айырбастау күні әрбір айырбастау операциясының күні болып табылады (яғни әрбір жеке инвестицияны сатып алушының қаржылық есептілігінде тану күні), мұндайда сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылауды алған күн сатып алу күні болып табылады. 

26 Берілген активтер және туындаған немесе 24-параграфқа сәйкес сатып алынатын кәсіпорынға бақылау жасауға айырбас ретінде сатып алушы қабылдаған міндеттеме олардың айырбастау күнгі әділ құны бойынша өлшенуге тиіс. Сондықтан бизнесті біріктіруге арналған барлық шығындар немесе оның қандай да болмасын бір бөлігі бойынша есеп айырысуға мұрсат берілген кезде осы кейінге қалдырылған құрамның әділ құны міндеттемені реттеу кезінде орын алуы ықтимал сыйлықақылар мен жеңілдіктерді есепке ала отырып олдардың айырбастау күнгі құнына дейінгі төленуге тиісті соманы дисконттеу әдісімен айқындалуға тиіс. 

27 Айырбастау күні жарияланған, үлестік құралға белгіленген баға құралдың әділ құнының ең жақсы негіздемесі болып табылады және өте сирек жағдайларды қоспағанда, пайдаланылуға тиіс. Басқа куәліктер мен бағалау тәсілдері сатып алушы айырбастау күнгі жарияланған баға әділ құнның сенімсіз көрсеткіші болып табылатынын және басқа да куәліктер мен бағалау әдістері үлестік құралдың әділ құнын неғұрлым сенімді өлшеуді қамтамасыз ететінін көрсете алған сирек жағдайларда ғана есепке алынуға тиіс. Айырбастау күні жарияланған баға нарықтың тарылу әсерінде болғанда ғана сенімсіз көрсеткіш болып табылады. Егер айырбастау күні жарияланған баға сенімсіз көрсеткіш болып табылса немесе егер сатып алушы шығарған үлестік құралдар үшін жарияланған баға болмаса, онда осы құралдардың әділ құны, мысалы, сатып алушының әділ құнындағы олардың теңбе-тең үлесіне қатысты немесе сатып алынатын кәсіпорынның әділ құнындағы алынған теңбе-тең үлеске қатысты олардың қайсысы неғұрлым дәлелді болуына байланысты бағалануы мүмкін. Сатып алынатын кәсіпорынның меншікті капиталын иеленушілерге үлестік құралдарға балама ретінде берілетін монетарлық активтердің айырбастау күнгі әділ құны сатып алушыға сатып алынатын кәсіпорынға бақылауға айырбас ретінде берілетін жиынтық әділ құнының айғағы бола алады. Қалай болғанда да келіссөздерге әсер ететін маңызды факторларды қоса алғанда, бірлестіктің барлық аспектілерін ескеру қажет. Үлестік құралдардың әділ құнын айқындау бойынша бұдан әрі басшылық 39-«Қаржы құралдары - тану және өлшеу» IАS жазылған. 

28 Бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарға туындаған немесе сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылау жасауға айырбас ретінде қабылдаған міндеттемелерді қамтиды. Болашақ залалдар немесе біріктіру нәтижесінде келтіріледі деп күтілетін басқа да шығындар туындаған немесе сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылау жасауға айырбас ретінде қабылдаған міндеттемелер болып табылмайды және тиісінше бірлестікке арналған шығындарға кіргізілмейді. 

29 Бизнесті біріктіру құны мамандарға: бухгалтерлерге, заңгерлерге, бағалаушыларға және біріктіруді жүзеге асыруға көмектесетін басқа да консультанттарға төлемдер ретінде біріктіруге тікелей жатқызылған кез келген шығындарды қамтиды. Сатып алумен айналысатын бөлімшені ұстауға арналған шығындарды қоса алғанда, жалпы әкімшілік шығындар және есепке алуда көрсетілген тікелей нақты біріктіруге жатқызылуы мүмкін емес басқа да шығындар бірлестікке арналған нақты шығындарға кіргізілмейді: олар туындау сәтіндегі шығыстар ретінде танылады. 

30 Қаржылық міндеттемелерді орналастыруға және шығаруға арналған шығындар, міндеттеме осы біріктіруді жүзеге асыру үшін шығарылғанның өзінде де, бизнесті біріктіруге тікелей жатқызылған шығынды емес, міндеттемелерді шығару жөніндегі операциялардың ажырамайтын бөлігін құрайды. Демек кәсіпорын мұндай шығындарды бизнес бірлестігінің құнына енгізуге тиісті емес. 39 IАS сәйкес мұндай шығындар міндеттемені бастапқы өлшеу кезінде ескерілуге тиіс. 

31 Осылайша алғанда үлестік құралдарды шығаруға арналған шығындар үлестік құралдар бизнесті біріктіруді жүзеге асыру үшін шығарылғанның өзінде де бизнесті біріктіруге тікелей жатқызылған шығынды емес, меншікті капиталды шығару бойынша операциялардың ажырамайтын бөлігін құрайды. Демек кәсіпорын мұндай шығындарды бизнес бірлестігінің құнына енгізуге тиісті емес. 32-«Қаржы құралдары - ақпаратты ашу және беру» IАS сәйкес мұндай шығындар капиталды шығарудан түсімді азайтады. 

Болашақ оқиғаларға негізделген бизнесті біріктіруге арналған шығындарды түзету 

32 Бизнесті біріктіру жөніндегі шарт болашақ оқиғаларға негізделген біріктіруге арналған шығында түзетуді көздейтін болса, онда сатып алушы түзету сомасын осы бірлестікке жұмсалған сатып алу күнгі нақты шығындарға қосуға тиіс, егер түзету ықтималдығы болса, оның шамасы сенімді өлшенуі мүмкін. 

33 Бизнесті біріктіру жөніндегі шарт бір немесе бірнеше болашақ оқиғаларға негізделген біріктіруге арналған шығынды түзетуді көздеуі мүмкін. Түзетулер, мысалы, сақталып отырған немесе болашақ кезеңдерде қол жеткізілетін пайданың белгіленген деңгейіне немесе шығарылған құралдардың нарықтық құнының сақталып отырған деңгейіне негізделуі мүмкін. Кейбір айқын еместіктердің болуына қарамастан, бірлестікті бастапқы есепке алу күнгі мұндай түзетудің шамасын ақпараттың сенімділігін төмендетпей бағалау, әдетте, ықтимал нәрсе. Егер болашақ оқиға болмағанда немесе есеп айырысу бағалауы қайта қарауды керек етсе, онда бизнесті біріктіруге жұмсалған нақты шығындар тиісінше түзетілуі керек. 

34 Алайда бизнесті біріктіру жөніндегі шарт осындай түзетуді көздейтін болса, оның сомасына, егер түзету ықтимал ұсынылмаса немесе сенімді өлшеу мүмкін болмаса, бірлестікті бастапқы есепке алу күнгі осы біріктіруге жұмсалған шығын кіргізілмейді. Егер мұндай түзету кейін ықтимал болса және сенімді өлшеу мүмкін болса, онда қосымша өтеу осы бірлестікке арналған шығынға түзету ретінде қаралады. 

35 Кейбір жағдайларда сатып алушыға берілген активтердің, шығарылған үлестік құралдардың немесе туындаған немесе сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылау жасауға айырбас ретінде қабылдаған міндеттемелердің құнын төмендету үшін өтемақы ретінде қосымша төлем жасауға тура келеді. Бұл, мысалы, сатып алушы бизнесті біріктіруге арналған шығынның бір бөлігі ретінде шығарылған үлестік немесе борыштық құралдардың нарықтық бағасына кепілдік бергенде және бастапқы айқындалған құнды қалпына келтіру үшін одан қосымша үлестік немесе борыштық құралдарды шығару талап етілген кезде болады. Мұндай жағдайларда бизнесті біріктіруге арналған шығынның құнын ұлғайту танылмайды. Үлестік құралдар жағдайында қосымша төлемнің әділ құнына бастапқы шығарылған құралдарға жатқызылған құнды тиісті азайту есебінен өтем жасалады. Борыштық құралдар жағдайында қосымша төлем сыйлықақыны қысқарту немесе бастапқы эмиссия кезінде дисконтты ұлғайту ретінде қаралады. 

Бизнесті біріктірудің құнын сатып алынған активтерге және қабылданған міндеттемелерге және шартты міндеттемелерге бөлу 

36 Сатып алушы бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және 5-«Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» IFRS сәйкес сату үшін арналғандар ретінде жіктелетін және сатуға арналған шығынды шегеріп тастағандағы әділ құны бойынша танылуға тиіс ұзақ мерзімді активтерді (немесе шығаруға арналған топтар) қоспағанда, олардың осы күнгі әділ құны бойынша 37-параграфтағы тану өлшемдерін қанағаттандыратын сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелерін тану арқылы бизнесті біріктіруге арналған шығындарды бөлгені жөн. Бизнесті біріктіруге арналған шығындар мен осылайша танылған бірегейлендірілетін активтер, міндеттемелер және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушының үлесі арасындағы айырма 51-57-параграфтарға сәйкес есепке алынуға тиіс. 

37 Сатып алушы сатып алу күнгі бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және сатып алуға арналған кәсіпорынның шартты міндеттемелерін, егер олар осы күні мынадай өлшемдерге жауап беретін: 

(а) егер актив материалдық емес актив болып табылмаған жағдайда, оларға байланысты болашақ экономикалық пайда сатушыға түседі және оның әділ құны әділ өлшенуі мүмкін; 

(b) егер міндеттеме шартты міндеттеме болып табылмаса, міндеттемені реттеу үшін экономикалық пайдаға негізделген ресурстарды табу талап етілетіні және оның әділ құны сенімді өлшенген болуы мүмкін деген ықтималдық; 

(с) материалдық емес актив немесе шартты міндеттеме үшін - олардың әділ құны сенімді өлшенуі мүмкін болса ғана жеке тануға тиіс. 

38 Сатып алушының сатып алу күнінен кейінгі пайдасы және залалдары туралы есепте сатып алушы үшін бизнесті біріктіруге арналған шығындарға негізделген сатып алынатын кәсіпорынның кірістері мен шығыстарын қоса алғанда сатып алынатын кәсіпорынның кірістері мен шығыстары болуға тиіс. Мысалы, сатып алынатын кәсіпорынның амортизацияланатын активтеріне жатқызылатын сатып алушының кірістері мен залалдары туралы есепке сатып алу күнінен кейін енгізілген амортизацияланған шығыстар осындай амортизацияланатын активтердің сатып алу күнгі әділ құнына, яғни олардың сатып алушыға арналған құнына негізделеді. 

39 Сатып алу әдісін қолдану сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынға бақылауды нақты алатын күн болып табылатын сатып алу күнінен бастайды. Сатып алушы бақылау жасауды алғанға дейін заңға сәйкес операцияларды жабуға немесе аяқтауға қажеттілік жоқ, өйткені бақылау дегеніміз оның қызметінен пайда алу үшін кәсіпорынның немесе коммерциялық қызметтің қаржылық және операциялық саясатын басқару құқығы. Бизнесті біріктірумен қоса жүретін барлық орынды фактілер мен жағдайлар сатып алуды бақылаушы алғанда бағалаған кезде назарға алынуға тиіс. 

40 Сатып алушы бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және сатып алынатын кәсіпорынның олардың сатып алу күнгі әділ құны бойынша 37-параграфтағы тану өлшемдеріне жауап беретін шартты міндеттемелерін танитындықтан, сатып алынатын кәсіпорындағы азшылық үлесі осы активтердің таза әділ құнындағы азшылық үлесіне теңбе-бең белгіленеді. В қосымшасының В16 және В17-параграфтарында бизнесті біріктіруге арналған шығынды бөлу мақсатында сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің әділ құнын айқындау жөніндегі нұсқау беріледі. 

Сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтері және міндеттемелері 

41 Сатып алушы 36-параграфқа сәйкес біріктіруге арналған шығындарды бөлу кезінде сатып алу күнгі бар және 37-параграфтағы тану өлшемдеріне жауап беретін бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелерін ғана бөлек таниды. Демек: 

(а) сатып алушы біріктіруге арналған шығынды бөлу кезінде сатып алынатын кәсіпорынның қызметін тоқтату немесе қысқарту жөніндегі міндеттемелерді кәсіпорынның сатып алу күнгі қайта құрылымдау жөніндегі 37-«Бағалау резервтері, шартты міндеттемелер және шартты активтер» IAS сәйкес танылған міндеттемелері болған кезде ғана тануға тиіс; және 

(b) сатып алушы бизнесті біріктіру құнын бөлу кезінде болашақ залалдар немесе осы бірлесу нәтижесінде келтіріледі деп күтілетін басқа да шығыстар бойынша міндеттемелерді танымауға тиіс. 

42 Егер кәсіпорын бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған жағдайда, кәсіпорын шарт бойынша, мысалы, өзінің қызметкерлеріне немесе жеткізушілеріне төлеу талап етілетін төлем, кәсіпорынның бар міндеттемесі болып табылады, ол бизнестің біріктірілетіні сенімді болғанға дейін шартты міндеттеме ретінде қаралады. Шартты міндеттеме 37 IAS сәйкес, егер бизнестің біріктірілетіні сенімді болғанда және осы міндеттеме сенімді өлшенуі мүмкін болғанда, осы кәсіпорынның міндеттемесі ретінде танылады. Осыдан келіп: бизнесті біріктіру жүзеге асырылған кезде сатып алынатын кәсіпорынның осындай міндеттемесін біріктіруге арналған шығынды бөлу кезінде сатып алушы таниды. 

43 Алайда бизнесті біріктіру кезінде орындалуы осы сатып алуға байланысты болатын сатып алынатын кәсіпорынды қайта құрылымдау жоспары сатып алынатын кәсіпорынның бизнес бірлестігі алдындағы тікелей бар міндеттемесі болып табылмайды. Ол сондай-ақ сатып алынатын кәсіпорынның тікелей бірлестік алдындағы шартты міндеттемесі болып табылмайды, өйткені сатып алынатын кәсіпорынның бақылауында толығымен болмайтын, бар екені бір немесе бірнеше белгісіз болашақ оқиғалардың басталуымен немесе басталмауымен ғана расталатын өткен оқиғалардан туындайтын ықтимал міндеттемелер болып табылмайды. Демек, сатып алушы осындай қайта құрылымдау жоспары бойынша міндеттемені бірлестікке арналған шығынды бөлудің бір бөлігі ретінде тануға тиісті емес. 

44 Бірегейлендірілетін активтерге және 36-параграфқа сәйкес танылатын міндеттемелерге сатып алушы сатып алған барлық активтер мен сатып алынатын кәсіпорынның, оның барлық қаржылық активтері мен қаржылық міндеттемелерін қоса алғанда, олар қабылдаған міндеттемелері кіргізіледі. Олар сондай-ақ олар сатып алынғанға дейін тануға арналған талаптарға жауап бермегендіктен, сатып алынатын кәсіпорынның қаржылық есебінде бұрын танылмаған активтер мен міндеттемелерді қамтуы да мүмкін. Мысалы, сатып алынатын кәсіпорын бизнесті біріктіргенге дейін танымаған сатып алынатын кәсіпорынның салықтық залалынан туындаған салық жеңілдігі, егер сатып алушы оған қатысты танылмаған салық жеңілдігі қабылдануы мүмкін болашақ салық салынатын пайдаға ие болу ықтималдығы болса, 36-параграфқа сәйкес бірегейлендірілетін актив ретінде тану үшін талаптарға жауап береді. 

Сатып алынатын кәсіпорынның материалдық емес активтері 

45 37-параграфқа сәйкес сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынның сатып алу күнгі материалдық емес активтерін, егер ол 38-«Материалдық емес активтер» IAS материалдық активті айқындауға жауап берсе ғана және оның әділ құны сенімді өлшенген болса ғана жеке таниды. Бұл - егер осы жоба материалдық емес активтің айқындамасына жауап берсе және оның әділ құны сенімді өлшенуі мүмкін болса, сатып алушының актив ретінде іскерлік беделден бөлек аяқталмаған зерттеу жобасын және сатып алынатын кәсіпорынның әзірлемесін танитынын білдіреді. 38 IAS бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған материалдық емес активтердің әділ құны сенімді өлшенуі мүмкін болатынын айқындау жөніндегі нұсқау бар. 

46 Физикалық нысаны жоқ монетарлық емес актив материалдық емес активтің айқындамасына жауап беру үшін бірегейлендірілген болуға тиіс. 38 IAS сәйкес актив, егер ол: 

(а) бөлінетін болып табылса, бөлек немесе тиісті шартпен, активпен немесе міндеттемемен бірге, яғни оны кәсіпорыннан бөлектеуге немесе бөліп шығаруға және сатуға, беруге, лицензиялауға, жалға тапсыруға немесе айырбастауға болса; немесе 

(b) осы құқықтарды беруге немесе кәсіпорыннан немесе басқа құқықтар мен міндеттемелерден бөлуге болатын-болмайтынына қарамастан, шарттық немесе басқа заңдық құқықтардың нәтижесі болып табылса, материалдық емес активті айқындаған кезде бірегейлендірілу өлшеміне жауап береді. 

Сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелері 

47 37-параграф, егер оның әділ құны сенімді өлшенген болса ғана, бизнесті біріктіруге арналған шығынды бөлген кезде сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемесін жеке танитынын белгілейді. Егер оның әділ құны сенімді өлшенуі мүмкін болмаса: 

(а) оның бар екені танылған іскерлік бедел сомасында немесе 56-параграфқа сәйкес есепке алынған айырмада көрсетіледі; және 

(b) сатып алушы осы шартты міндеттеме жөнінде ақпаратты 37 IAS сәйкес ашуға тиіс. 

В қосымшасының В16 (І)-параграфында шартты міндеттеменің әділ құнын айқындау жөніндегі нұсқама беріледі. 

48 Сатып алушы бастапқы танудан кейін 36-параграфқа сәйкес жеке танылған шартты міндеттемелерді өлшеуге тиіс, мыналардың неғұрлым үлкен мәні бойынша: 

(а) 37 IAS сәйкес танылатын сома; және 

(b) 18-«Түсім» IAS Халықаралық стандартына сәйкес танылған, бастапқыда шегеріммен танылған жинақталған амортизация сомасы, орынды болған жағдайда. 

49 48-параграфтың талаптары 39-«Қаржы құралдары - тану және өлшеу» IAS Халықаралық стандартына сәйкес есепке алынған шарттарға қолданылмайды. Алайда, нарықтықтан төмен пайыздық ставкамен заемдар беру бойынша міндеттемелер болып табылмайтын 39 IAS қолданылу аясынан шығарылған заем бойынша міндеттемелер сатып алынатын кәсіпорынның, егер сатып алу күні экономикалық пайдаға негізделген ресурстар шығаруды талап ететін міндеттемені реттеу үшін ықтимал болып табылмайтын болса, немесе егер осы міндеттеменің сомасы жеткілікті дәрежедегі сенімділікпен өлшенуі мүмкін болмаса, сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелері ретінде есепке алынады. Заем бойынша мұндай міндеттеме 37-параграфқа сәйкес бірлестікке шығындарды бөлген кезде, егер оның әділ құны сенімді өлшенген болса ғана, бөлек танылады. 

50 Бизнес бірлестіктеріне арналған шығынды бөлу кезінде жеке танылған шартты міндеттемелер 37 IAS Халықаралық стандартын қолданылу аясынан шығарылады. Алайда, сатып алушы осы шартты міндеттемелер жөнінде ақпаратты 37 IAS Халықаралық стандартына сәйкес бағалау резервтерінің әр класы бойынша ашуға тиіс. 

Іскерлік бедел 

51 Сатып алушы сатып алу күні: 

(а) бизнесті біріктіру кезінде актив ретінде сатып алынған іскерлік беделді тануға; және 

(b) бизнесті біріктіруге арналған шығынның бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және 36-параграфқа сәйкес танылған шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушының үлесінен асып кетуі болып табылатын оның өзіндік құны бойынша осы іскерлік беделді бастапқыда өлшеу. 

52 Бизнесті біріктіру бойынша сатып алынған іскерлік бедел жеке бірегейлендіруге және бөлек тануға берілмейтін активтерден болашақ экономикалық пайда күтуде сатып алушы жасаған төлемді білдіреді. 

53 Нәтижесінде іскерлік бедел ретінде танылған сомаға (немесе 56-параграфқа сәйкес есепке алынған) бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің немесе сатып алу күні 37-параграфты бөлек тану өлшемдеріне жауап бермейтін сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелері дәрежесінде ықпал ету пайда болады. Бұл іскерлік беделдің бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және сатып алынатын кәсіпорынның шартты міндеттемелерін танығаннан кейін бизнесті біріктірудің қалдық құны ретінде өлшенуімен байланысты. 

54 Сатып алушы бастапқы танудан кейін бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделді құнсызданудан болған жинақталған шығынды шегеріп тастағандағы оның өзіндік құны бойынша өлшеуі қажет. 

55 Бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік бедел амортизациялануға тиісті емес. Сатып алушы, егер оқиға немесе жағдайдың өзгеруі 36-«Активтердің құнсыздануы» IAS Халықаралық стандартына сәйкес оның құнсыздануы мүмкін екенін көрсететін болса, мұның орнына жыл сайын немесе жиі-жиі іскерлік беделді құнсыздандыруға тест жүргізуге тиіс. 

Сатып алушының сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы үлесінің сатып алу құнынан асып кетуі 

56 36-параграфқа сәйкес танылған, егер сатып алушының бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы үлесі бизнесті біріктіруге арналған шығыннан асып кетсе, сатып алушы: 

(а) бірегейлендіруге қайта бағалау жасауы және сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерін, міндеттемелерін және шартты міндеттемелерін өлшеуі және осы біріктіру құнын өлшеуі қажет; және 

(b) пайдадағы немесе залалдағы осы қайта бағалаудан кейінгі қалған асып кетуді тез арада танығаны жөн. 

57 56-параграфқа сәйкес танылған кіріске мынадай бір немесе бірнеше құрамдар кіруі мүмкін: 

(а) бизнесті біріктіруге арналған шығынның әділ құнын немесе сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің немесе шартты міндеттемелерінің әділ құнын өлшеу кезіндегі қателер. Сатып алынатын кәсіпорынға қатысты сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің немесе шартты міндеттемелерінің әділ құнында дұрыс көрсетілмеген болашақтағы ықтимал шығындар осындай қателер үшін ықтимал қате болып табылады; 

(b) әділ құннан айырмасы бар, бірақ бизнесті біріктіруге арналған шығындарды бөлу мақсаты үшін әділ құн болып табылады деп есепке алынған сома бойынша сатып алынған бірегейлендірілетін таза активтерді өлшеудің қаржылық есептілік стандартының талабы. Мысалы, В қосымшасындағы нұсқауларда сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің және міндеттемелерінің әділ құндарын айқындау бойынша салық активтеріне және міндеттемелерге жатқызылған соманың дисконтталмаған болуы талап етіледі; 

(с) пайдалы сатып алу. 

Кезең-кезеңмен жүзеге асырылатын бизнесті біріктіру 

58 Бизнесті біріктіру, мысалы, акцияларды кезектілігімен сатып алу арқылы кезең-кезеңімен қол жеткізілетін бірден артық айырбастау операцияларын қамти алады. Мұндай жағдайда әрбір айырбастау операциясын сатып алушы операцияға жұмсалған шығындар бойынша және әрбір айырбастау операциясы күнгі әділ құны бойынша ақпаратты пайдалана отырып, осындай операциямен байланысты іскерлік бедел шамасын айқындау үшін жеке-жеке есепке алуға тиіс. Мұның өзі әр кезеңдегі сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің немесе шартты міндеттемелерінің әділ құнындағы сатып алушының үлесі бар жеке-жеке инвестицияларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындарды кезектілігімен салыстыруға әкеліп соқтырады. 

59 Бизнесті біріктіру бірден артық айырбастау операцияларын қамтыған жағдайда сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің әділ құны әрбір айырбастау операциясы күніне айырылуы мүмкін. Өйткені: 

(а) сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтері, міндеттемелері және шартты міндеттемелері осындай операциямен байланысты іскерлік беделдің шамасын айқындау үшін әрбір айырбастау операциясы күнгі олардың әділ құнын шартты түрде қайта санайды; және 

(b) сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынның бірегейлендірілетін активтерін, міндеттемелерін және шартты міндеттемелерін содан кейін олардың сатып алу күнгі әділ құны бойынша тануға тиіс; сатып алушыда бұрын болған үлеске жатқызылатын осындай әділ құнға кез келген түзе