Әдебиеттер:

1. Қазақстан тарихы 4-томдық. А.,1996
2. Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1993
3. Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы А.,1997
4. Қазақтың көне тарихы А.,1993
5. Агапов П., Кадырбаев М. Сокровища древнего Казахстана А., 1979
6. Акишев К.А.,  Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины р. Или А., 1963
7. Акишев К.А. К проблеме происхождения номадизма в аридной зоне древнего Казахстана А., 1972
8. Акишев К.А. К проблеме происхождения номадизма в аридной зоне древнего Казахстана А., 1979
9. Гумилев Л.Н. Хунну М., 1960

Семинар сабағына дайындалу үшін әдістемелік нұсқаулар

Семинарға дайындалуда ең алдымен жазба және заттай деректер мен ескерткіштерді мұқият зерттеу қажет, өйткені солардың негізінде біз ғұндар, үйсіндер, қаңлылар ертетаптық бірлестіктері жайлы мәліметтер аламыз. Жазба деректердің ішінен атақты қытай тарихшысы Сыма Цянның (б.э.д. IIIғ.) «Шидзи» («Тарихи жазбалар») жұмысын ерекше көрсеткен жөн. Ерте көшпенділердің заттай ескерткіштерін зерттеу үшін жоғарыда көрсетілген қазақстандық археологтардың еңбектерімен танысу қажет. Студент ғұндар, үйсіндер, қаңлылардың мекендеген территориясын анықтап, ғұндардың жаппай миграциясы мен қозғалысының себептерін түсіндіре алуы керек.

Бірінші сұрақ бойынша үйсіндердің этникалық тарихын сипаттаудан бастаған жөн. Үйсіндердің шығу тегі туралы ғылыми тұжырымдамалардың қарама-қайшылықты екендігін атап көрсеткен маңызды. Үйсіндер қоғамындағы саяси-әлеуметтік қатынастарға тоқтала келе, мал мен жерге жеке меншіктің пайда болуы, қарапайым бюрократтық аппарат, құқықтық нормалардың қалыптасуы таптық қоғамға өтуге мүмкіндік жасағанын айта кету қажет. Археологиялық материалдар мен жазба деректерге сүйене отырып, қала мәдениеті мен сауда-қолөнердің дамуына көіңіл аударамыз. Сонымен қатар үйсіндің материалдық және рухани мәдениетінен дерек беретін материалдарға сүйенеміз.

Екінші сұраққа жауапты қаңлылардың территориясын, шекаралық қатынастарын анықтаудан бастаңыздар. Қаңлылардың ғұндар мен үйсіндермен қатынасын сипаттап, Қытаймен, Орта және Алдыңғы Азия елдерімен саяси, экономикалық, мәдени байланыстарын көрсету керек. Мемлекеттің географиялық орналасуы және Ұлы Жібек жолының негізгі магистральдарын бақылауы мемлекеттің тек аймақтағы ролін ғана  айқындаған жоқ, сонымен бірге саяси-әлеуметтік  қатынастардың даму деңгейіне әсер еткені анық. Тайпалардың шаруашылығы жайлы айтқанда, қаңлыларда көшпелі мал шаруашылығы мен жер өңдеу болғандығын айту қажет.

Үшінші сұраққа жауапты ең алдымен сюнну (хунну) державасының қалыптасу тарихымен танысудан бастау керек. Олардың алғашқы мекендеген жерлерін, халық санын, шаруашылық өмірін, тайпаның саяси құрылымын білу қажет. Ғұн империясының құрылуы Орталық Азияның саяси процестеріне, кейін Еуразияның барлық аймағына үлкен әсер етті. Ғұн қоғамындағы  мүліктік және әлеуметтік  теңсіздік белгілерін анықтай отырып, олардың тарихтағы алатын ролін ерекше атап көрсетіңіздер.